O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politenika instituti

5.2. Kommutatsion apparaturalarni tanlash.

Elektr apparatlarini tanlash kataloglar yordamida elektr qurilmaning normal rejimdagi ko’rsatgichlari bo’yicha bajariladi. Qbul qilingan apparatni ulanish nuqtasidagi maksimal qisqa tutashuv toki ta’siri bo’yicha tekshirib ko’rinishi zarur. Albatta, katalog bo’yicha tanlangan apparatlarning parametrlari (nominal kuchlanishi va toki) elektr qurilmaning ekspluatatsiya sharoitidagi kuchlanish va tok miqdorlariga teng yoki katta bo’lishi kerak.
Aniq apparatlarni ma’lum ish rejim sharoitlari uchun qabul qilinganda ko’plab omillarni hisobga olishga to’g’ri keladi. Biz bulardan faqat apparatlarni qisqa tutashuv toki ta’siriga chidamligiga e’tiborberamiz, ya’ni apparatlarning turg’unligini hisobga olamiz.
Yuqori kuchlanishli uzgichlarni tanlash. Yuqori kuchlanishli elektr energiyasini uzatish va taqsimlash jarayonida elektr zanjirlarini ulanish va uzatish to’g’ri keladi. Bu jarayonlar maxsus uzgichlar ( viklyuchatel) yordamida bajariladi. Uzgichlar yordamida elektr toklarni faqat nominal rejimlarda emas, balki har xil avariya va qisqa tutashuv holatlarda ham uzish yoki ulash jarayonlarini bajarish mumkin. Ma’lumki, qisqa tutashuv rejimidagi tokning miqdori juda katta bo’ladi. Shuning uchun uzgichlar taqsimlash qurilmalarining eng ma’sul elementlaridan biri hisoblanadi. Yuqori kuchlanishli uzgichlarni nominal kuchlanishi uzgichlarni nominal kuchlanishi va toki, o’chiriluvchi tokning qiymati va quvvati bo’yicha qabul qilinadi. Odatda, uzgichning katalogdagi ko’rsatgichlari va hisobiy miqdorlar o’zaro solishtiriladi.
Ajratgichlarni tanlsh. Ajratgichlar ( raz’ediniteli) kuchlanish ta’siridagi toksiz elektr zanjirlarini uzish yoki ulash uchun ishlatiladi. Ajratgichlar elektr zanjirlarida ko’rinib turuvchi uzun orqaliqni hosil qiladi. Ayirgichlarda elektr yoyni o’chiradigan moslamalar bo’lmaganligi uchun ular uzgichlardan keyin yoki oldin o’rnatiladi. Ajratgichlar ta’minlash ishlarida yoki uzuvchi apparatlarni tekshirilayotganda xavfsizlikni ta’minlashda qo’llaniladi.
Ajratgichlar yordamida transformatorlarning salt ish rejimidagi tokni; transformatorlarning neytral tokini, katta bo’lmagan zaminlash toklarni, zaryad toklarini uzish mumkin. Ajratgichlar 6 kV va undan yuqori kuchlanishlarga mo’ljallangan bo’lib, nominal toklari 200 A dan katta bo’ladi.
Ajratgichlarni tanlash va tekshirish uzgichlar uchun ko’rsatilgan tartibda bajarilib, uzish toki va quvvati bo’yicha tekshirib ko’riladi.
Yuqori kuchlanishli saqlagichlarni – nominal kuchlanish va tok orqali qabul qilinadi va maksimal uzuvchi tok va quvvat bo’yicha tekshirib ko’riladi.
Tok transformatorlarini tanlash. Tok transformatorlari nominal tok, nominal kuchlanish, ikkilamchi chulg’amning yuklamsiga bog’liq bo’lgan aniqlik darajasiga qarab qabul qilinadi va elektrodinamik va termik turg’unliklar ( bo’yicha tekshirilib ko’riladi.
Kuchlanish transformatorini tanlash. Elektr o’lchov asboblarini ulash uchun qo’llaniladigan kuchlanish transformatorlari nominal kuchlanish, yuklamaning miqdori asosida qabul qilinadi. Zaminlash toki kam bo’lgan tarmoqlarda izolyasiya holatini nazorat qilib turish uchun besh sterjenli kuchlanish transformatori ishlatiladi. Kuchlanish transformatorining quvvati chulg’amlari parallel uangan elektr asboblarning qabul qiladigan to’la quvvatidan katta bo’lishi kerak.
5.2.1 - jadval

Tip	Nominal kuchlanish, Kv	Nominal tok, A	KZ cheklangan oqim amplitudasi	Trmik qarshilik oqimi/ ruxsat etilgan vaqt chegaralari		O‘tkazgich turi
				Asosiy pichoqlar	Topraklama pichoqlari
Ichki o'rnatish uchun
РВ, РВФ, РВФЗ	6	400	41	16/4	-	ПР-10, ПР-11
		630	52	20/4	20/1
		1000	100	40/4	31,5/1
РВ, РВО, РВЗ, РВФ, РВФЗ	10	400	41	16/4	16/1	ПР-10, ПР-11
		630	52	20/4	20/1
		1000	100	40/4	31,5/1
РВР, РВРЗ	10	2000	85	31,5/4	31,5/4	ПЧ-50, ПДВ-1
		2500	125	45/4	45/4
		4000	180	71/4	71/4
РВ, РВЗ	20	6300	220	80/4	-	ПЧ-50, ПДВ-1
		8000	300	120/4	-
РВК	10	2000	85	31,5/4	-	ПР-3, ПЧ-50, ПДВ-1
	35	2000	115	45/4	-

5.2.1 – jadvaldan 6 kV li yuqori kuchlanish tomonga yuqorida hisoblagan qisqa tutashuv tokini hisobga olib РВФЗ 6 kV li nominal toki 400 A li va qisqa tutashuv toki 41 kA va o’tkazgich turi ПР-10 bo’lgan ajratgich tanlab olamiz.

6-35 kv ajratgichlar va ajratgichlar tomonidan o‘chirilgan va yoqilgan eng katta bo‘sh oqim va zaryadlash oqimlari, erga qisqa tutashuv oqimlari
5.2.2-jadval

Nominal kuchlanish, kv	Qutb o’qlari orasidagi masofa b, m	Tok A, endi yo'q
		Yuklamasiz	zaryadlash	Yerga qisqa tutashuvlar
6	0,4	2,5	5,0	7,5
10	0,5	2,5	4,0	6,0
20	0,75	3,0	3,0	4,5
35	1,0	3,0	2,0	3,0
35	2,0	5,0	3,0	5,0

Ajratgichlar zanjirlarni toksiz ochish va yopish va havoda ko'rinadigan ochiq zanjir hosil qilish uchun ishlatiladi. Loyihalashda shamollatgich qo'shimchalari yordamida ajratgichlarning uzilish qobiliyatini oshirish imkoniyatini hisobga olish kerak, bu esa cheklovchi uzilish tokini mos ravishda 80, 60 va 100 A ga oshirish imkonini beradi. Hisobiy qiymatlar, o'rnatilish va konstruktiv tuzilishiga ko'ra jadvalda berilgan ajratgich turini tanlanadi.

XULOSA

Biz Shahar elektr ta’minoti fanidan kurs loyihasini bajarish vaqtida mikrorayon loyihasini qildik. Bu kurs loyihasini bajarishda avvalo o‘zimizga berilgan variant bilan tanishib chiqdik.Bu loyihani bajarishda biz birinchi variantimizda nechta turar joy binolari, jamoat binolari borligi, ulardagi qavatlar soni, xonadonlar soni isitish tizimi, jamoat binolari metr kvadratlari va ulardagi ishchilar soni bilan tanishim chiqdik.
I bobda biz turar joy binolari va jamoat binolarining yuklamalarini hisobladik.
II bobda elektr energiya naxrlari, is’temolchilarning tarif stavkalari, iste’molchilarning toifalari,trasnformator soni va quvvatlarini tanladik.
III bobda Mikrorayon uchun elektr ta’minoti sxemasi , TP o‘rnatish joyi va ularning almashtirish sxemalarini sPlan dasturi yordamida chizib chiqdik.
IV bobda yuqori kuchlanishli tamoniga kabel liniyalarning hisobiy tokini, ko‘ndalang kesim yuzalari va ularning markalarini tanladik.
V bobda qisqa tutashuv toklarini aniqladik va iste’lchilarning nominal tokiga qarab kommutatsiya apparatlari, ajratgichlar, saqlagichlar tanladik.
Biz bu kurs loyihasini bajarish jarayonida Mikrorayonlarni loyihalashda o‘zimizga kerakli bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘ldik.