O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politenika instituti

1 kv dan yuqori tarmoqdagi qisqa tutashuv toklarini hisoblash.
1000 V dan yuqori kuchlanishli qurilmalarda qisqa tutashuv toklarini hisoblash 1000 V gacha bo‘lgan qurilmalarda qisqa tutashuv toklarini hisoblash bilan taqqoslaganda bir qator xususiyatlarga ega.:
- elektr ta'minoti tizimining elementlarining aktiv qarshiligi, agar shart bajarilsa, qisqa tutashuv tokini aniqlashda hisobga olinmaydi: rΣ< (xΣ/3), bu erda rΣ va xΣ qisqa tutashuv nuqtasiga qadar elektr ta'minoti tizimining elementlarining umumiy aktiv va reaktiv qarshiliklari;
- qisqa tutashuv toklarini aniqlashda yuqori voltli dvigatellardan quvvat olish hisobga olinadi: sinxron dvigatellardan quvvat olish qisqa tutashuvning zarba va o‘chirilgan tokida hisobga olinadi; asenkron dvigatellardan quvvat olish – faqat qisqa tutashuvning zarba tokida.
Biz qisqa tutashuv toklarini nisbiy birliklarda hisoblaymiz. Buning uchun barcha hisoblangan ma'lumotlar asosiy kuchlanish va asosiy quvvatga olib keladi.
Asosiy qiymatlar sifatida U_B=U_cr olinadi– qisqa tutashuv nuqtasi joylashgan bosqichning kuchlanishi; asosiy quvvat uchun bitta GPP transformatorining kuchi yoki shartli quvvat birligi, masalan, 100 yoki 1000 MVA olinadi.
U_B shkalasi– 230; 115; 37; 10.5; 6.3; 3.15; 0.69; 0.4; 0.23 kv
Qisqa tutashuv toklarini hisoblash uchun barcha quvvat manbalari (p/st energiya tizimlari, issiqlik elektr stantsiyalari generatorlari), transformatorlar, havo va kabel liniyalari, reaktorlar hisobga olinadigan soddalashtirilgan bitta chiziqli elektr inshootining dizayn sxemasi tuziladi.
Dizayn sxemasiga muvofiq almashtirish sxemasi tuziladi, unda barcha elementlarning qarshiligi ko‘rsatiladi va qisqa tutashuv toklarini hisoblash uchun nuqtalar belgilanadi.
Nisbiy birliklardagi asosiy qarshilik quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
- havo va kabel liniyalarining qarshiligi


bu erda r_ud va x_ud-1 km uzunlikdagi chiziqning o‘ziga xos aktiv va induktiv qarshiligi, Ohm / km; 5.1 va 5.2 – jadvaldan olamiz.
l-chiziq uzunligi, km;

5.1 – jadval

Ko’ndalang kesim yuza, mm^2	r0, Om/km		Nominal kuchlanish Unom, Kv
			6		10		20		35
	Mis	Alyumin	x0, Om/km	qc0, Kvar/km	x0, Om/km	qc0, Kvar/km	x0, Om/km	qc0, Kvar/km	x0, Om/km	qc0, Kvar/km
10	1,84	3,1	0,110	2,3	-	-	-	-	-	-
16	1,15	1,94	0,102	2,6	0,113	5,9	-	-	-	-
25	0,74	1,24	0,091	4,1	0,099	8,6	0,135	24,8	-	-
35	0,52	0,89	0,087	4,6	0,095	10,7	0,129	27,6	-	-
50	0,37	0,62	0,083	5,2	0,09	11,7	0,119	31,8	-	-
70	0,26	0,443	0,080	6,6	0,086	13,5	0,116	35,9	0,137	86
95	0,194	0,326	0,078	8,7	0,083	15,6	0,110	40,0	0,126	95
120	0,153	0,258	0,076	9,5	0,081	16,9	0,107	42,8	0,120	99
150	0,122	0,206	0,074	10,4	0,079	18,3	0,104	47,0	0,116	112
185	0,099	0,167	0,073	11,7	0,077	20,0	0,101	51,0	0,113	115
240	0,077	0,129	0,071	13,0	0,075	21,5	-	-	-	-

5.2 - jadval

Ko’ndalang kesim yuza, mm^2	20^0C dagi aktiv qarshilik, Om/km		Induktiv qarshilik, Om/km, Kabel kuchlanishi, kv
	Alyumin	Mis		1	6	10	20
10	2,94	1,79		0,073	0,11	0,122	-
16	1,84	1,12		0,068	0,102	0,113	-
25	1,17	0,72		0,066	0,091	0,099	0,135
35	0,84	0,51		0,064	0,087	0,095	0,129
50	0,59	0,36		0,063	0,083	0,09	0,119
70	0,42	0,256		0,061	0,08	0,086	0,116
95	0,31	0,19		0,06	0,078	0,083	0,110
120	0,24	0,15		0,06	0,076	0,081	0,107
150	0,2	0,12		0,059	0,074	0,079	0,104
185	0,16	0,1		0,059	0,073	0,077	0,101
240	0,12	0,07		0,058	0,071	0,075	-

- transformatorning induktiv qarshiligi.

transformatorning aktiv qarshiligi.

bu erda -transformatorning qisqa tutashuv kuchlanishi,%.;5.3 va 5.4 – jadvaldan olamiz.

5.3 - jadval

Naminal quvvat kVA	Naminal kuchlanish YK/PK kV	Kuchlanish kq%	Isroflar XX, Vt	Isoflar kq 75°C Vt	Shovqin darajasi dB
250	10/0.4	6	730	3400	53
315	10/0.4	6	360	5000	55
400	10/0.4	6	1000	5700	55
500	10/0.4	6	1150	6100	56
630	10/0.4	6	1400	6600	56
800	10/0.4	6	1800	7700	58
1000	10/0.4	6	1950	8800	59
1250	10/0.4	6	2300	10500	60
1600	10/0.4	6	2750	12700	61
2000	10/0.4	6	3200	15500	62
2500	10/0.4	6	4200	19000	64

5.4 – jadval.

Nominal quvvat, kVA	Ris	Turi	Nominal kuchlanish kV	Cho`lg`amlar ulanish guruhi	Po kvt	Pk kVt	Uk %	Io %
25	1	ТМ-25	6(10)/0.4	У/Ун-0 У/Zн-11	0.11	0.6 0.69	4.5 4.7	2.2
40		ТМ-40	6(10)/0.4	У/Ун-0 У/Zн-11	0.15	0.88 1.0	4.5 4.7	2.0
63	2	ТМ-63	6(10)/0.4	У/Ун-0 У/Zн-11	0.21	1.28 1.47	4.5 4.7	1.8
100	3	ТМ-100	6(10)/0.4	У/Ун-0 У/Zн-11 ∆/Ун-11	0.27	1.9 2.25 2.25	4.5 4.7 4.5	1.6
160	4	ТМ-160	6(10)/0.4	У/Ун-0 У/Zн-11 ∆/Ун-11	0.41	2.6 2.9 2.9	4.5 4.7 4.5	1.4
250		ТМ-250	6(10)/0.4	У/Ун-0 У/Zн-11 ∆/Ун-11	0.47	3.7 4.2 4.2	4.5 4.7 4.5	1.2
400	5	ТМ-400	6(10)/0.4	У/Ун-0 У/Zн-11 ∆/Ун-11	0.72	5.5 5.9 5.9	4.5	1.0
630		ТМ-630	6(10)/0.4	У/Ун-0 ∆/Ун-11	1.0	7.6	5.5	0.6
1000	6	ТМ-1000	6(10)/0.4	У/Ун-0 ∆/Ун-11	1.4	10.8	5.5	0.6
1250		ТМ-1250	6(10)/0.4	У/Ун-0 ∆/Ун-11	1.5	14.35	6.0	0.5
1600		ТМ-1600	6(10)/0.4	У/Ун-0 ∆/Ун-11	1.7	17.3	6.0	0.5
2500		ТМ-2500	6(10)/0.4	У/Ун-0 ∆/Ун-11	2.5	28.0	6.5	0.4

bu erda I_b- bazis tok:

Generatorlar, transformatorlar, yuqori voltli liniyalar uchun odatda faqat induktiv qarshiliklar hisobga olinadi. Tarmoqning katta uzunligi (kabel va havo) bilan ularning aktiv qarshiliklari ham hisobga olinadi.
Agar bo‘lsa, aktiv qarshilikni hisobga olish tavsiya etiladi, bu erda r va x qisqa tutashuv joyiga umumiy aktiv va reaktiv qarshiliklardir.
Sxema elementlarining dastlabki parametrlari (U_k,x_p, r₀,x₀) kataloglar yoki kataloglar bo‘yicha aniqlanadi [6,15,17].
Barqaror tokning amaldagi qiymati qisqa tutashuv:

bu erda -quvvat manbaidan qisqa tutashuvgacha bo‘lgan umumiy qarshilik, nisbiy birliklarda ifodalangan va asosiy quvvatga kamaytirilgan:

Agar aktiv qarshilik hisobga olinmasa, unda
Hajmi bo‘yicha elektr apparatlari va tok qismlarini termal barqarorlik uchun tekshiring.
Qisqa tutashuv paydo bo‘lgan paytdan boshlab yarim tsikl orqali zarba toki

bu erda -zarba koeffitsienti, uni quyidagicha topish mumkin:

ta'sir koeffitsienti (orqali) hisobga olinadi (6.19)) qisqa tutashuv zanjirining aktiv va induktiv qarshiligi o‘rtasidagi nisbat.

Aktiv qarshilik sezilarli bo‘lgan generatordan uzoq bo‘lgan nuqtalarda qisqa tutashuv tokini hisoblashda (kam quvvatli transformatorlarning orqasida, kabel tarmog‘ida) zarba koeffitsienti bog‘liqlik egri chizig‘i bilan aniqlanadi.
Qisqa tutashuvning birinchi davrida qisqa tutashuvning umumiy tokining eng katta haqiqiy qiymati, shuningdek qisqa tutashuvning bir lahzali qiymatlari uchun,

Hajmi bo‘yicha I_y qurilmalar dinamik barqarorlik uchun tekshiriladi (qisqa tutashuvning birinchi davrida).

Bu yerda
va q koeffitsientlarining qiymatlari, KZ joyiga qarab, rasm keltirilgan. 5.1.

Rasm. 5.1. zarba koeffitsientini aniqlash uchun egri chiziq.
Masalan. Iste'molchini cheksiz quvvat tizimidan quvvat olganda K1nuqtalari uchun qisqa tutashuv toklarini hisoblang. Hisoblash uchun zarur bo‘lgan parametrlar 5.2-rasmda keltirilgan.
Hisoblash nisbiy birliklarda amalga oshiriladi. Biz bazis quvvatni transformatorni quvvatiga qarab tanlab olamiz S_B=4000 KVA bu turar joy binolari uchun va nuqta bilan o‘rtacha bosqich kuchlanishi KZ U_B=U_cr=6,3 kv. Bazis tokni aniqlab olamiz

1. 
   Biz almashtirish sxemasini tuzamiz (rasm. 5.2, b) va biz uning elementlarini cheksiz quvvat tizimidan qisqa tutashuv nuqtalariga qarab joylashish tartibida raqamlaymiz.
   
2. 
   almashtirish sxemasi elementlarining asosiy birliklarda qarshiligini aniqlaymiz.
   

Kabel liniyalarining qarshiligini turar joy uchun aniqlab olamiz.
I – turar joy bino uchun Namuna fider olgan kabel liniya qarshiligini aniqlaymiz.


TMG-4000/6/0,4 kV li transformatorimizni qarshiligini aniqlab olamiz.

om

Almashtirish sxemasini qilib olamiz.

5.2 rasm. Transformator va kabel liniyaning almashtirish sxemasi.
Jami qarshiliklani aniqlab olamiz. Qarshiliklarimiz hammasi ketma ket ulangan.


Aktiv qarshilikni hisobga olish mumkinligini aniqlab olamiz.


Reaktiv qarshilikni 3 bo‘lganimizda aktiv qarshilikdan kichik chiqsa hisobga olinsin, aks holda hisobga olinmasin.
Qisqa tutashuvgacha bo‘lgan to‘la qarshiliklarni aniqlab olamiz.

Barqaror tokning amaldagi qiymati qisqa tutashuvni aniqlab olamiz.

Qisqa tutashuv zanjirining aktiv va induktiv qarshiligi o‘rtasidagi nisbat.

qiymatini bo‘yicha 5.1 – rasmdan aniqlab olamiz.

Dinamik barqarorlik bo‘yicha qisqa tutashuv tokini aniqlab olamiz.

q ni aniqlab olamiz.


Qisqa tutashuv paydo bo‘lgan paytdan boshlab yarim tsikl orqali zarba toki

Qolgan binolar uchun shu tartibda hisob kitob qilinadi.
Qisqa tutashuv toklarini hisoblash nisbiy yoki nomlangan birliklarda, hisoblangan egri chiziqlar bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Qisqa tutashuv toklarini hisoblash usullari batafsil ko‘rib chiqilgan