O‘zbеkiston rеspublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

2.2 Inersiya momenti
momenti tenzor fizik kattalik boʻlib, oʻq atrofida aylanma harakatdagi inertlik oʻlchovidir. Jism massasining undagi taqsimoti bilan xarakterlanadi: inersiya momenti elementar massalarning asos koʻplik (nuqta, chiziq yoki tekislik) dan masofa kvadratiga koʻpaytmalari yigʻindisiga teng. Xalqaro birliklar tizimida oʻlchov birligi: kg·m² bilan be. Belgisi: I yoki J. Nyutonning birinchi qonuni bajariladigan sanoq sistemalari inersial sanoq sistemalari deyiladi. Nyutonning birinchi qonuni bajarilmaydigan sanoq sistemalari noinersial sanoq sistemalari deb ataladi. Buyuk ingliz olimi I.Nyuton tajriba va kuzatishlarga asoslanib Galileyning inersiya qonunini harakatning umumiy qonunlari qatoriga qo’shib, uni dinamikaning birinchi qonuni deb atadi.
2.3 Kuch, tashqi kuch va natijaviy kuch nima?
Kuch bu bir jismga boshqa jism tomonidan koʻrsatiladigan tortish yoki itarish taʼsiri. Kuch F ning birligi Nyuton yoki shunchaki  N
Tashqi kuch bu jismga tashqi tomondan koʻrsatilgan taʼsir. Masalan, Yer tomonidan Oyga taʼsir qilayotgan kuch bu tashqi kuch. Ammo Oyning yadrosi tomonidan Oyning qobigʻiga taʼsir qilayotgan gravitatsiya oy uchun ichki kuch. Jismga taʼsir etayotgan ichki kuchlarning natijaviysi jism harakatiga taʼsir koʻrsatmaydi.
Natijaviy kuch, yaʼni FSigma, bu jismga taʼsir etuvchi barcha kuchlarning teng taʼsir etuvchisi. Agar jismga bir nechta kuch taʼsir etsa, natijaviy kuch jismga taʼsir etuvchi barcha kuchlarning geometrik yigʻindisi. Yodda tuting, kuch F vektor kattalik boʻlgani sababli natijaviy kuch Sigma, F ni topishda kuchlarni vektorlardek qoʻshish kerak.
Boshqacha aytganda, muzlatilgan burritolar (yegulik) joylangan qutiga oʻngga yoʻnalgan 45 Nyuton va chapga yoʻnalgan 30 Nyuton kuch taʼsir qilsa, gorizontal natijaviy kuch quyidagiga teng boʻladi:
N =45 N−30 N Fgorizontal​=45 N−30 N\Sigma, F 45 minus, 30,
F=15 N Fgorizontal​=15 N\Sigma, F, 15,
Oʻng tomon musbat yoʻnalish deb olindi.
Nyutonning birinchi qonuniga koʻra, agar jismga taʼsir qilayotgan kuchlarning teng taʼsir etuvchisi nolga teng (F=0 Sigma, F, 0) boʻlsa, jism hech qanday tezlanishga ega emas. Bu - jism tinch turibdi, degani emas, biroq jismning tezligi oʻzgarmas. Boshqacha aytganda, jismning tezligi nolga teng, yaʼni tinch turibdi yoki nolga teng emas oʻzgarmas tezlik bilan harakatlanmoqda. Muzlatilgan burritolar joylangan quti uchun agar oʻngga yoʻnalgan kuchning son qiymati 45 Nyuton va chapga yoʻnalgan kuchning son qiymati ham 45 Nyuton boʻlsa, natijaviy kuch noga teng boʻlar edi. Muzlatilgan burritolar joylangan quti, agar kuchlar taʼsir qilishidan oldin biror tezlik bilan harakatlanayotgan boʻlsa, toʻgʻri chiziqli tekis harakatini davom ettiradi, tinch turgan boʻlsa, tinch holatini saqlaydi.