O‘zbеkiston rеspublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

Jismlar nega sekinlashadi

Bu odamlar Yerdagi jismlarning tezligini oʻzgartiradigan bir nechta kuchlarni hisobga olishmagan. Masalan, ishqalanish, grGaliley va Nyutondan oldin koʻp odamlar jismlar tabiiy ravishda sekinlashadi deb oʻylashgan. Amavitatsiya va havoning qarshilik kuchi. Agar biz yulduzlararo fazoda biron-bir jismning harakatini kuzata olganimizda edi, tashqi taʼsirlardan holi jismlarning harakatini oʻrganishimiz mumkin boʻlardi. Yulduzlararo fazoda, agar jism tezlikka ega boʻlsa, unga biror kuch taʼsir etmaguncha jism tezligini oʻzgarmasligini koʻrishimiz mumkin. Xuddi shunga oʻxshab, agar jism yulduzlararo fazoda tinch holatda boʻlsa, jism unga kuch taʼsir qilmagunga qadar tinch holatini saqlaydi.
Quyidagi videoda biz xalqaro kosmik stansiyadagi jismlar kuch taʼsir qilmaguncha tinch turishi yoki toʻgʻri chiziqli tekis harakat qilishini koʻrishimizJismlarning tezligi faqat kuch taʼsirida oʻzgaradi degan qarash Nyutonning birinchi qonunida aks etgan.

1.2 Nyutonnning birinchi qonuni:
Har qanday jismga tashqi kuch taʼsir qilmaguncha u oʻzining tinch holati yoki toʻgʻri chiziqli tekis harakatini saqlaydi.
Biz buni harakat holatining saqlanishi sifatida talqin qilishimiz mumkin. Nyutonning birinchi qonunida jism harakati, yaʼni tezlikning son qiymati yoki yoʻnalishini oʻzgartiruvchi sabab – natijaviy kuch mavjud boʻlishi kerakligi aytilgan. Stol yoki pol ustida harakatlanayorgan jism ishqalanish kuchi sababli sekinlashadi. Ammo havo xokkey stoli, havo shaybaning stolga tegmasligini taʼminlagan holda, xokkey shaybasi birorta kuch unga taʼsir qilmaguncha, masalan, u stolning chekkasiga urilmagunicha oʻzgarmas tezlik bilan harakatini davom ettiradi.

F=0 ga teng.

1.3 Galileo Galileyning nazariyalari

Galileo Galilei (italyancha: Galileo Galilei, 15-fevral 1564 — 8-yanvar 1642) — oʻz davrining ilmiga katta taʼsir koʻrsatgan italyan faylasufi, fizik va astronom. Galiley asosan oʻzining planetalar va yulduzlar sohasidagi izlanishlari, dunyoning geliomarkazli tizimini faol qoʻllashi va mexanika boʻyicha tajribalari bilan mashhur.
GALILEI (Galilei) Galileo (1564.15.2, Piza-1642.8.1, Archetri, Florensiya yaqinida) — italyan fizigi, astronomi va mexanigi; aniq tabiatshunoslik asoschilaridan biri. G. aslzodalar oilasida dunyoga kelgan. Otasining undovi bilan Piza universitetiga kirib (1581), tibbiyotni urgana boshlagan. Bu yerda Aristotel fizikasi bilan tanishgan, Yevklid va Arximed mat.sini Urgangan. Geom. va mexanikaga qiziqib ketgach, G. tibbiyotdan voz kechib, 4 yil mobaynida mat.ni oʻrgangan va ixchamgina "Kichik tarozular" asarini yozgan (1586; 1655-yil nashr qilingan). Bu asari uni italyan matematiklari orasida mashhur qilgan. G. mexanika bilan astoydil shugʻullangan. Keyinchalik inersiya qonunink kashf etgan, kuchlarni qoʻshish qoidasini ifodalab bergan, koʻchirma harakat tezligi doimiy boʻlgan chogdagi nisbiylik prinsipini yaratgan, mexanik harakatning asosiy kursatkichlarini miqdoriy jihatdan aniqlagan. Jismning qiya tekislikdagi harakati, maʼlum burchak ostida otilgan jismning harakati, erkin tushish haqidagi qonunlarni dastlab G. kashf etgan, harakatning saqlanishi toʻgʻrisidagi muhim fikrga tegishli tushunchalarni kiritgan. Galiley — Nyuton mexanikasi ilmning muhim tarmogʻiga aylandi. G. olam tuzilishini tushuntirishda N. Kopernik yulidan bordi.