O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va Inovatsiyalar vazirligi

ZICHLIKNI ANIQLASH
Bir xil haroratda teng hajmga ega bo'lgan turli xil moddalar turli xil massaga ega bo'lishi mumkin va aksincha, bir xil massaga ega bo'lgan moddalar turli hajmlarni egallashi mumkin. Moddaning massasining uning hajmiga nisbati ma'lum bir moddaning xususiyatlarini tavsiflovchi va zichlik deb ataladigan fizik miqdordir. Shunday qilib:

bu erda r-bir hil moddaning zichligi yoki bir hil bo'lmagan moddaning o'rtacha zichligi; m va V — mos ravishda moddaning massasi va hajmi. Bir hil bo'lmagan modda uchun nuqtadagi zichlik massa va hajm nisbati chegarasi sifatida topiladi, bu erda hajm zichlik aniqlanadigan nuqtaga tortiladi:

, bu erda Δm-elementar hajmning massasi ΔV.
Moddaning zichligi haroratga bog'liq bo'lganligi sababli, belgilashda (indeksda) zichlik o'lchanadigan harorat ko'rsatiladi. Masalan, R20 belgisi 20°C haroratda zichlikka mos keladi. Bunday bir hil moddaning zichligi zichlik birligi sifatida olinadi, uning hajmi birligi massa birligini o'z ichiga oladi. GOST 9867-61" xalqaro birliklar tizimi "va ST CMEA 1052-78" Metrologiya. Fizik miqdor birliklari " xalqaro tizimdagi (si) zichlik birligi kubometr uchun kilogramm (kg/m3). Si birligi bilan bir qatorda tizimdan tashqari zichlik birliklariga ruxsat beriladi: kubometr uchun tonna (t/m3), litr uchun kilogramm (kg/l).
Fan va texnikaning bir qator sohalarida moddani tavsiflash uchun nisbiy zichlik qo'llaniladi, bu ko'rib chiqilayotgan moddaning zichligining ma'lum jismoniy sharoitlarda boshqa (shartli) moddaning zichligiga nisbati va shuning uchun o'lchovsiz miqdordir. Distillangan suv odatda suyuq va qattiq moddalarning zichligini aniqlash uchun shartli modda sifatida olinadi. Gazlarning nisbiy zichligi ko'rib chiqilayotgan gaz bilan bir xil sharoitda yoki normal holatda olingan quruq havo, kislorod yoki vodorodga nisbatan ifodalanadi.
Nisbiy zichlikni ma'lum bir moddaning massasining ma'lum sharoitlarda bir xil hajmda olingan shartli moddaning massasiga nisbati sifatida ham ko'rish mumkin. Qalqovuch og'irlik deb ataladigan usullarning katta guruhi sinov jismiga yoki maxsus yordamchi jismga (qalqovuch) ta'sir etuvchi itaruvchi kuchni aniqlashga asoslangan; Arximed qonuniga binoan bu kuch jism botirilgan muhitning zichligiga to'g'ridan-to'g'ri proportsionaldir. Bunga gidrostatik tortish, gidrostatik tortish, qalqovuch, flotatsiya usullari kiradi. Keyingi guruh gidrostatik o'lchash usullari bilan hosil bo'ladi, ular suyuqlik yoki gaz ustunining statik bosimining ularning zichligiga bog'liqligiga asoslanadi.
Suyuqlik yoki gaz oqimining teshikdan chiqib ketish tezligi, reaktivning to'siqqa ta'sir qilish kuchi, tananing suyuqlikka tushish tezligi, moddaning oqim energiyasi, dinamik bosim va boshqalar kabi fizik miqdorlarning zichligiga bog'liqlik bilan bog'liq gidrodinamik usullarni alohida guruhga birlashtirish mumkin. Zichlikka aniq bog'liq bo'lgan turli xil fizik hodisalar va miqdorlardan foydalanishga asoslangan yangi o'lchash usullari katta rivojlanmoqda. Bunga, masalan, quyidagi fizik miqdorlarning zichligiga bog'liqlik kiradi: modda "shaffof" bo'lgan radioaktiv nurlanishning zaiflashishi; moddada tovush tarqalish tezligi; sub'ekt bilan aloqa qiladigan yordamchi jismning tebranish chastotalari va amplitudalari; suyuqlik yoki gaz oqimida hosil bo'lgan girdoblar parametrlari va boshqalar.