O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

I-BOB. ADABIYOTLAR SHARHI.
Dastlab o’simliklar faqat oziq-ovqat mahsuloti sifatida ishlatilgan. Arxeologik ma’lumotlarga ko’ra, Misrda dorivor, oziq-ovqat va boshqa foydali o’simliklardan eramizdan avvalgi 2000-3000-yillarda foydalanilgan. XVII- asrning o’rtalarida R.Guk tomonidan hujayraning kashf etilishi o’simliklarning ichki tuzilishi (anatomiyasi) ni o’rganishga qo’shilgan katta hissa bo’ldi.
XVIII-asrlarda Karl Linney o’simliklar turlarini 24 ta sinfga birlashtirdi. Shuningdek, u o’simliklarni qo’sh nom (binar) bilan, ya’ni turni turkumga qo’shib nomlashni taklif qildi (masalan, dictyota dichotoma, luminaria jaronica va boshqalar).
Qadimda ko’pgina olimlar o’simliklarni o’rganish bo’yicha juda ko’p ishlarni amalga oshirganlar. O’simliklarning turli guruhlariga mansub bo’lganlarni alohida o’rganib, ko’pgina kitoblarni yozib qoldirganlar. Mashhur olimlarimizdan akad. Q.Z.Zokirov (1903-1992) “Zarafshon daryosi havzasining o’simliklari” (2tomli), akad. Y.P.Korovin “O’rta Osiyo va Janubiy Qozog’iston o’simliklari qoplami” (2tomli), prof. M.M. Arifxonova “Farg’ona vodiysi o’simliklari” (2tomli) nomli asarlari bilan O’rta Osiyoda botanika fanining taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shdilar. Mashhur botanik olim P.A.Baranov (1882-1962) O’zbekistonda o’simliklar anatomiyasi va embriologiyasi ilmini, akad, J.K.Saidov (1909-1999) esa o’simliklar anatomiyasi, morfologiyasi va fiziologiyasi ilmini rivojlantirishga salmoqli hissa qo’shdilar.
Akad. A.M.Muzaffarov (1909-1997) O’zbekiston tuban o’simliklarini o’rganish va ulardan xalq xo’jaligida foydalanishni ilmiy jihatdan asoslab berdi. Akad. Rusanov rahbarligida Botanika bog’ida chet ellardan olib kelingan o’simliklarni o’rganish bo’yicha juda katta ishlar qilinmoqda. “Botanika” IIChM xodimlari tomonidan botanika fanining turli sohalari bo’yicha ko’plab manografiya va to’plamlar yaratildi. Bular orasida 4tomli “O’zbekiston o’simliklari qoplami va ulardan oqilona foydalanish”, “O’zbekiston paleobotanikasi”, O’zbekiston Respublikasining “Qizil kitob” i kabi yirik asarlar bor.
Oliy o’quv yurtlari (Universitet va pedinstitutlar) uchun “O’simliklar sistematikasi” dan yozilgan 2 tomlik qo’llanma prof. S.S.Sahobiddinov qalamiga mansub bo’lib, uning 1957-yili nashr etilgan birinchi tomi sporali va ochiq urug’li o’simliklarga, ikkinchi tomi (1966-y) esa yuksak o’simliklarga bag’ishlangan. Bu qo’llanma o’zbek tilida yozilib, nashr etilgan dastlabki kitoblardan biri edi. U botanika terminologiyasi hali ishlab chiqilmagan bir davrda yuzaga keldi. Kitobning mazmuniga kelsak, u L.I.Kursanov va b. yozgan kitobning ikkinchi jildidagi “Yuksak o’simliklar sistematikasi” ga juda yaqin turadi. Shuning uchun ham L.I.Kursanov va bu kitobida keltirilgan ayrim kamchiliklar S.S.Sahobiddinovning qo’llanmasida ham o’z aksini topgan. Afsuski, kitobning ikkinchi jildidagi kategoriya va terminlar qayta ishlanib nashr etilmadi. Professor P.M.Jukovskiy yozgan “Botanika” darsligidan ham talabalar uzoq yillar davomida foydalanib keladi. Bu kitob L.I.Kursanov va b. ning kitobidan asosan botanik geografiyaga oid boy ma’lumotlar keltirilganligi bilan farq qiladi. U ham ittifoq uchun yozilgan darslik edi. Bu kitob ham yuqorida qayd etilgan sabablarga ko’ra zamon talabiga javob berolmaydi.