O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

Tabiiy yaylovlarni hisobga olish
Tabiiy ozuqa yaylovlardan va pichanzorladan to 'la foydalanish 
uchun ular aniq hisobga olinadi. Yaylovlar va pichanzorlar hisobga 
olinganda avval chegarasi va m aydoni aniqlanadi. Shu maydonning 
xaritadagi raqamli va mahalliy nomini yozish, suv manbai, yerosti suvlar 
chuqurligi, tuproq turi va fitosanitar holati, o'simlik qoplami, soni, 
turi, hosildorligi, ozuqalik qimmati, madaniy-texnik holati (daraxtlar, 
butalar, to 'nkalar, toshlar, relyefl), ahvoli, ferma va suv manbaidan 
uzoqligiga b ah o berib y ay lo v larn in g hosilini oshirish ch o ra la ri 
aniqlanadi.
Suv m a n b a i ta h lil q ilin g a n d a y o g 'in g a rc h ilik m iq d o rin in g
yctarlilig i, q u rg 'o q ch ilik b o 'lish i, yerosti suvlarining chuqurligi 
hisobga olinadi.
Tuprq turi aniq ko'rsatiladi: tuzli bo'z tuproq, o'tloqi botqoq va 
hokuzo. Tuproqning fitosanitar holatida uning kasallik, zararkunanda 
va begona o 'tla rd a n tozaligi hisobga olinadi va unum dorligi ham 
buholanadi.
O 't qoplami aniqlanganda o'simlik turlari, soni, ozuqa qimmatligi, 
luizm bo'lishi, zaharli va zararli o'sim liklarning mavjudligi, foydali 
o’simliklurning hosildorligi aniqlanadi.
M adaniy-texnik holatiga baho berilganda bir gektar m aydonda 
daruxt va butalar soni, balandligi, yo'g'onligi, tuproq yuzasining holati, 
notckisligi, tosh va boshqa qurilish qoldiqlari hisobga olinadi. Hisobga 
olish ishlarining natijasida tahlil qilingan o'tzordan qanday foydalanish 
nium kinligi (pichan o 'rib olish uchun yoki m ollarni yaylovlatish 
m um kinligi) yoki yaxshilash u su lla ri tavsiya etiladi. Y aylov va 
pichanzorlarni hisobga olgan hay’at a ’zolari uni yaxshilash usullarini 
hum tavsiya qiladi. Y aylovlar ikki usulda yaxshilanadi: yuzaki va 
lubdan.
165

---

Yaylovlarni yaxshilash
Yaylovni yuza yaxshilash tabiiy yaylov o'simlik qoplamini buzmasdan 
uning hosildorligini oshirishga mo'ljallangan chora tadbirlardir. Yuza 
yaxshilash tizimi o ‘z navbatida tabiiy yaylovdagi o'simliklarni suv, havo 
va ozuqa tizimini yaxshilash yo'li bilan ulardan uzoq muddatli ozuqa 
olish kuzatilgan. Yaylovlarni tubdan yaxshilash mavjud o'tzorni yo'q 
qilib (haydaladi) yangi o'tzor barpo etishni nazarda tutadi.
Yaylovlarni yaxshilashdan avval madaniy-texnik ishlar olib boriladi. 
Bu ishlar natijasida foydali yem -xashak o 'tla r o 'sa d ig a n m aydon 
kengaytiriladi, hosili oshadi. Avval yaylovlar daraxt va butalardan 
tozalanadi. Bu DP-24, MTP-13 m ashinalarida bajariladi. T o 'n k alar 
chiqariladi va yaylovlar yuzasi tekislanadi, bunda Freyzer buldozeridan 
foydalaniladi.
Yaylovlarning hosilini oshirishda suv tizimining o 'm i katta. Asosiy 
suv manbai bu Amudaryo, Sirdaryo va kichik d a ry o la r- M urg'ob, Tejen, 
Z arafshon, Q ashqadaryo, Surxondaryo daryolari sanaladi. Bundan 
tashqari bir nechta suv omborlari mavjud. Yaylovlarning suv tizimini 
yaxshilashda yerosti suvlaridan foydalanish mumkin. Sug'orish uchun 
buloq, kichik soylar va dalalaming oqava suvlaridan foydalanish mumkin. 
Ayniqsa, tog'lardagi tez oquvchi soy va daryolar suvlaridan yaylovlarni 
sug'orish yaxshi samara beradi.
M adaniy-texnik ishlar bajarilgandan keyin agrotexnik tadbirlar 
o 'tk az ilad i. O 'tla r qoplam ini to 'ld irish m aqsadida shu m intaqada 
o 'sa d ig a n o 'sim lik larn in g u ru g 'i y ig 'ilib m a ’lum v a q td a ekiladi. 
Umuman, yaylovni yaxshilash bir yilda bajarilmaydi, bu 4-5 yilga davom 
etadi, shuning uchun qo'shim cha ekish mavjud. O 'tzor ketma-ket 4-5 
yil mobaynida yaxshilanadi. Ekish muddati, me’yori turlari bo'yicha har 
xil bo'ladi.
Y aylovlarda ko'pincha chog'on, izen, teresken, astragal, shuvoq, 
saksovul ekish yaxshi natija beradi. Ekish me’yori chog'onda 8-19 kg ga, 
izen 3-4 kg, teresken 12-15 kg, shuvoq 0,5-1,0 kg, oq saksovul 5-8 kg ga. 
Ekish usuli keng qatorlab, qator orasi 45-60 sm, faqat tereskenda 60-80 
sm, saksovulda 100-120 sm ni tashkil etadi. Ekish chuqurligi urug'ning 
kattaligiga qarab 0,5-3,0 sm bo'ladi. Urug' kuzda yoki qish oylarida ekiladi.
Adirlarda