O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

O 'sim liklam ing oziqlanishi. 
O 'sim liklar ildizidagi tukchalari orqali 
tuproqdagi mineral ozuqa elementlarini o'zlashtiradi. Bu jarayonda tuproq 
m ikroorganizm larining roli k a tta . U la r m ineral birikm alarni o'sim lik 
o'zlashtiradigan shaklga aylantiradi.
Tuproqdagi bakteriyalar am m iakni oksidlab nitratlarga aylantiradi, 
atm osfcradagi azotni o'zlashtirish d a ishtirok etadi, qiyin eriydigan va 
crimaydigan fosfor birikm alarini eriydigan shaklga aylantiradi, organik 
moddalarning chirishida ishtirok etadi va hokazo.
O 'g 'it la r sam arasi m u ay y a n jo y n in g (iqlim , tu p ro q va bosh q a) 
sharoitlari, o'simlik turi, o 'g 'itla sh m e’yori va o'sim liklarga bog'liq bo'lib, 
yuqori agrotexnik tadbirlar qo'llanilganda bu ko'rsatkich keskin ortadi. 
L alm ikor dchqo nchilikd ag iga n isb a ta n su g 'o rilad ig a n dehqonchilik 
sharoitida o 'g 'itla r samarasi bir necha m arta yuqori bo'ladi.
I 
lar bir o'simlik oziqlanish jarayonida tuproqdagi oziq m oddalardan 
turlicha miqdorda talab qiladi. M asalan, beda, soya, sebarga va boshqa 
dukkakli ekinlar ildizida yashaydigan tuganak bakteriyalar faoliyati jadal 
bo'lsa, bu ekinlarga o'sish davrida azotli o 'g 'itla r solinmasa ham bo'ladi. 
Ammo bu holda o'sim liklar fosforli va kaliyli o 'g 'itlarga juda talabchan 
bo'ladi ham da ulurni yaxshi o 'zlash tiradi. O 'sim liklam ing rivojlanish 
dav rlarid a oziqlanishi bir xilda sodir b o'lm aydi. M asalan, k o 'p g in a
o'sim liklar dastlabki rivojlanish davrlarida (shonalash va gullash) azotni 
k o 'p ro q , fosforni esa kam ro q tala b qiladi. Shuning uchun tu p ro q q a 
solinadigan o 'g 'itla rn in g m iqdori o 'sim liklam ing rivojlanish davriga 
qarab bcriladi. Ayrim o'sim liklam ing biologik xossalari, tuproqning va 
so lin a d ig a n o 'g 'itn in g x o ssala rin i h isobga o lin g an h o ld a o 'g 'i tl a r
tuproqning asosiy ishlanishidan oldin, ekishdan oldin, ekish paytida, 
o'sim liklam ing o'sish davrlarida 
bcriladi.
O 'g 'itla r tasnifi O 'sim liklarni ozuqa elementlar bilan ta ’minlash va 
ularn ing hosildorligini oshirish uchun qulay m uhit y aratish , asosan 
mineral, organik va ohakli o 'g 'itla rn i qo'llash hisobiga amalga oshiriladi. 
O 'g 'itlard an foydalanish faqat ekinlar hosildorligini oshirib qolmay, balki 
tuproq unumdorligining uzluksiz yaxshilanib borishiga ta ’sir ko'rsatishi
53

---

kerak. 0 ‘g ‘it sifatida foy d alan ilay ctg an ham m a m o d d alar quyidagi 
guruhlarga bo'linadi: 
organik yoki mahalliy o 'g 'itla r, mineral o'g 'itlar, 
bakterial o 'g 'itla r, k o 'k a t o 'g 'itla r.