O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

I gurtih: 
3 mm dan katta - tosh.
II guruh: 
3-1 mm - shag'al.
III guruh: 
yirik - l - 0 , 5 q u m .
o 'rta - 0,5 - 0,25 mm 
m ayda - 0,25-0,05
IV guruh: 
yirik - 0,05-0,01
o 'rta - 0,01-0,05 - chang 
m ayda - 0,005-0,001 mm
V guruh: 
0,001 mm dan kichik - loyqa
T u p ro q z a rra c h a la ri q a n c h a m a y d a b o 'ls a , u n in g y u zasi ham
shunchalik k atta bo'ladi. Bu tuproq vazni, uning zichligi, qovushqoqligi, 
g'ovakligi kabi xossalarini belgilaydi. Shuning uchun ham tu p ro q
fraksiyalari m iqdorlarining o'zgarishiga q arab tuproqning solishtirma 
og'irligi, suvo'tkazish xususiyati, kapillyar naylar hosil qilish kabi xossalari 
ham o'zgaradi
Dala sharoitida tuproqning m exanik tarkibini aniqlash uchun h ar 
qaysi gcnctik gorizontdan bir chim dim dan tupro q olib uni barm oqlar 
orasida ezib ko'rish, m a’lum m iqdorda nam lab undan yum aloq soqqa 
yoki piliklar eshish va xalqa tayyorlash m umkin. Bu kabi usullar bilan 
tuproqning qum li va loyli ekanligi, y a ’ni m exanik tarkibi aniqlanadi. 
Laboratoriya sharoitida esa tuproqning m exanik tarkibi elash, oqar va 
tinch suvda b o'tanalash ham da sentrifuga yordam ida aniqlanadi.
49

---

Fizik loyni aniqlash 
uchun tuproq nam unasidan 50 ml li idishga 5 
ml olib, unga 30 ml suv va ayni vaqtda yana 50 ml li kolbaga CaCl2 
eritmasi quyiladi. H ar ikkala kolbaga ham 50 mm b o ig u n g ach a suv 
quyilib so‘ngra yarim soat o ‘tguncha tindiriladi, keyin tuproq hajmiga 
to ‘g ‘ri kelgan suvni aniqlash bilan loy m iqdori aniqlanadi.
1-jadval
Tuproqdagi fizik loy miqdorini aniqlash
Tuproq 
hajmining 
ortishi, ml