O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

Tuproq qatlamining tuzilishi 
- tuproq qatlam ining o'zaro joylashuvidir. 
Tuproqning har bir qatlam i o'ziga xos tuzilishga ega bo'lib, u tuproq hosil 
bo'lishi jarayonining qay darajada kechganligidan darak beradi. Tuproq 
qatlam i to 'rt genetik gorizontlarga bo'linadi va ular odatda lotincha A,
В, C, D kabi h a rfla r bilan belgilanadi: A - chirindili-ak ku m ulyativ 
gorizont yoki h ayd alm a qatlam d a, В - elyuvial gorizont, yuviluvchi 
qatlam , С - illyuvial gorizont, shimiluvchi qatlam , D - tuproqning ona 
jinsi, to'shalm a qatlam .
Tuproqning rangi 
odatda undagi kimyoviy chirindi va tuproq namligiga 
bog'liqdir. T uproqlar rangiga qarab qora, och va to 'q tusli, sur, q o 'n g 'ir, 
qizil va hokaza tuproqlarga ajratiladi.
Tuproq tuzilmasi 
deganda, uning mexanik ta ’sir ostida turli shakl va 
alohida kattalikdagi zarrachalarga ajralish xususiyatiga aytiladi. Tuproq 
tuzilmasi uning tarkibidagi sementlashtiruvchi kolloid gil (loy)li va chirindi 
jinslariga, tuproqning singdirish xususiyatiga va tuproq eritmasiga bog'liq. 
T up roq tuzilm asi n am langanda yem irilm aydigan chin-sof tuzilm aga, 
nam langanda yemiriladigan soxta tuzilmaga bo'linadi. Bundan tashqari
48

---

tuproq zarrachalari diametri 0,25 mm dan ortganda makrotuzilma va 0,25 
mm dan kichik bo'lganda mikrotuzilmalarga ham ajratiladi.
Tuproqning yuqorida sanab o'tilgan m orfologik belgilari m onolitlar 
yoki qutichadagi tuproq nam unalariga q arab o ‘rganiladi.
Tuproqning mexanik tarkibi. 
T uproq ju d a k o 'p lab har xil kattalikdagi 
z a r r a c h a la r d a n ib o ra td ir . Shu z a r r a c h a la r n in g b ir-b irig a n is b a ti 
tuproqning mexanik tarkibi deyiladi. Tuproqning bu ko'rsatkichi eng 
m uhim ag ronom ik xususiyatga ega. C hunki tu p ro q zarrachalarinin g 
salm og'iga q arab tuproqning suv, havo, oziq va issiqlik kabi rejimlar 
belgilanadi, ularni bilmasdan tuproqqa to ‘g ‘ri ishlov berish, alm ashlab 
ekishda har bir ekinni to 'g 'ri joylashtirish aslo mumkin emas.
H ar qaysi tuproqning mexanik tarkibini aniqlash uchun, uning qattiq 
qism ida uchraydigan m ineral zarrachalarning klassifikatsiyasini bilish 
kerak. T uproqning mexanik tarkibini zarrachalarining katta-kishikligiga 
qarab N. A. Kachinskiy quyidagi 5 guruhga ajratgan