O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

Rossiya-Yaponiya munosabatlari. Rossiya va Yaponiya o‗rtasidagi 
zamonaviy munosabatlarni ikki blokga bo‗lish zarur. Bu iqtisodiy blokdagi 

---

162 
munosabatlar va bahsli yerlar bo‗yicha hududiy munosabatlar. Quyida ushbu 
bloklarni batafsil ko‗rib chiqamiz.
Hududiy muammolar. Yaponiya va Rossiya o‗rtasidagi zamonaviy 
munosabatlar ushbu mamlakatlar o‗tmishiga asoslanadi. Sovet Ittifoqi davrida 
Kuril orollari uchun ziddiyat boshlandi. Ayni paytda Yaponiya, avvalgidek, 
Rossiyadan ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin SSSR tarkibiga qo‗shilgan 
janubiy Kuril orollarining bir guruhini berishni talab qilmoqda. ―Shimoliy 
hududlar‖ - orollar: Kunashir (Kunasiri), Lovtsova (Banton), Iturup (Etorofu) bilan 
Oqqush va Kamen-Lev (Moekesi), Shpanberga (Shikotan) va Ploskiye (Habomai) 
guruhi. Signalny (Kaigara), Tanfilieva (Suisho), Yuriy (Yuri), Anuchina (Akiyuri), 
Zeleny (Sibotsu) va Polonskiy (Taraku) orollarini o‗z ichiga olgan orollar. Barcha 
orollarning umumiy maydoni 5 ming kvadrat kilometrni tashkil qiladi.
1991 yil oxirida Sovet Ittifoqi qulashi fonida Eltsin hukmronligi boshlandi, 
Moskva bahsli hududlarni Yaponiyaga qaytarishni istamay, qat'iy pozitsiyani 
egalladi. Yaponiya Rossiyani texnik va moliyaviy qo‗llab-quvvatlashga qaror 
qilgan bo‗lsa-da, ular o‗rtasidagi munosabatlar sustligicha qoldi. 1993 yilda Elsin 
Yaponiyaga tashrif buyurdi. U Yaponiya-Rossiya munosabatlariga asosiy to‗siq 
bo‗lgan Xokkaydoning shimoli-sharqidagi to‗rtta orolga oid ―shimoliy hududlar‖ 
bahsida boshqa yon berishga yo‗l qo‗ymadi. Lekin SSSRning 1956 yilda 
Yaponiyaning Shikotan va Habomay orollarini qaytarib berish to‗g‗risidagi 
va'dasini bajarishga rozi bo‗ldi. .
1994 yilda Yaponiya tashqi ishlar vaziri Xata Tsutomu Moskvaga tashrif 
buyurdi. Muzokaralar davomida ikkala tomon ham ―Shimoliy hududlar‖ bo‗yicha 
uzoq davom etgan kelishmovchiliklarga yechim izlashga kelishib oldilar, ammo bu 
kelishmovchilikni hal qilish yaqin kelajakda ko‗zda tutilmagan edi. Xata hududiy 
bo‗linishlariga qaramay, Rossiyada bozorga asoslangan iqtisodiy islohotlarni 
qo‗llab-quvvatladi. 
2005 yilda Rossiya Prezidenti Vladimir Putin hududiy mojaroni 1956 yilgi 
Sovet-Yaponiya deklaratsiyasi qoidalariga muvofiq, ya'ni ikkita orolni Yaponiyaga 
- Habomay va Shikotanga topshirish bilan hal qilishga tayyorligini bildirdi, ammo 
Yaponiya tomoni murosaga kelmadi. Qo‗shma Shtatlar bosimi ostida Yaponiya 
1956 yilgi Sovet-Yaponiya deklaratsiyasiga munosabatini qayta ko‗rib chiqdi va 
barcha bahsli hududlarni qaytarishni talab qila boshladi. 
Ikkinchisi iqtisodiy muammo. Yaponiya tomoni nafaqat har qanday, balki 
qat'iy belgilangan iqtisodiy munosabatlarni mustahkamlashga intiladi: birinchi 
navbatda, Yaponiya bosh vaziri Sibir va Uzoq mintaqalarda ―energetika 
manbalarini rivojlantirish bo‗yicha Yaponiya va Rossiya o‗rtasidagi muloqotni‖ 
qo‗llab-quvvatlaydi.

---

163 
Albatta, energiya resurslarini rivojlantirish loyihasida asosiy narsa uning 
hajmi emas, balki hamkorlikning o‗zaro manfaatli xususiyatiga rioya qilishdir. 
Ammo bu shunchaki emas. Rossiyaga xom ashyo qo‗shimchasining roli beriladi, 
ya'ni ular buni mustamlaka mamlakat maqomida ko‗rishni xohlashadi. Yaponlar 
energetika loyihalari ustidan nazoratni o‗z qo‗llarida ushlab turishga harakat 
qilmoqdalar. Qazib olingan energiya tashuvchilar esa ularni eksportga 
yo‗naltirishmoqchi. Biz uchun Sibir va Uzoq Sharqni rivojlantirish uchun energiya 
resurslaridan foydalanish muhimroq. Rossiya Federatsiyasi hududida neft va gazni 
chuqur qayta ishlash neftni qayta ishlash zavodlari va kimyo majmualari 
tarmog‗ini tashkil etish, o‗n minglab odamlarga ish joylari va ish haqi, byudjet 
daromadlarini ta'minlash va valyuta rentabelligini sezilarli darajada oshirish 
imkonini beradi.
Moskva va Tokio o‗rtasidagi aloqalar, Rossiya va kunchiqar mamlakati 
iqtisodiyotidagi o‗n yillik tushkunlikdan so‗ng, sezilarli darajada kuchaygan. 2006 
yilga kelib, tovar ayirboshlash hajmi 10 milliard dollarni tashkil etdi. Garchi 
Rossiya Yaponiya bilan savdoda kamtarona 51-o‗rinni egallagan bo‗lsa-da, shunga 
qaramay, yapon biznesi Rossiyaga sarmoya kiritishga katta qiziqish bildira 
boshladi. Borayotgan qiziqishning dalillaridan biri Toyota kompaniyasining Sankt-
Peterburg yaqinida avtoulovlarni yig‗ish zavodi qurish to‗g‗risidagi qarori edi. 
Yaponiya biznesining hozirgi sarmoyalari ma'lum darajada ramziy ma'noga ega. 
Gap Tokioning investitsiyalar uchun tanlanganligi haqida ketmoqda, ammo 
Rossiyadagi investitsiya muhiti xorijiy biznes uchun ham noqulay. 
Yaponiya neft sotib oluvchi sifatida quvurning dengiz qirg‗og‗iga yetib 
borishidan manfaatdor. Agar quvur bitta xaridorga - Xitoyga yopiq bo‗lsa, u holda 
u neft narxini belgilashi mumkin bo‗ladi. Yaponiya Rossiyaga Uzoq Sharq 
mintaqasining iqtisodiy rivojlanishini hal qilishda yordam berishi mumkin. Chunki 
u Xitoyga qaraganda ancha rivojlangan texnologiyalarga ega. Yaponiya eng 
qudratli iqtisodiyotga ega (AQShdan keyin ikkinchi o‗rinda) va o‗n yillik 
turg‗unlikdan keyin u yana o‗sib bormoqda.
Rossiya-Yaponiya munosabatlaridagi uchinchi muammo NATOning 
sharqqa kengayishi bilan chambarchas bog‗liq. XX-asr oxirida yapon-amerika 
ittifoqi Sharqdagi faolligini sezilarli darajada oshirdi. 1997 yil iyun oyida 
―Mudofaa sohasida Yaponiya-Amerika hamkorligining asosiy yo‗nalishlari‖ degan 
qiziqarli hujjat nashr etildi. Gap asosan Yaponiyaning mudofaasi haqida emas, 
balki unga "qo‗shni" bo‗lgan ulkan mintaqalarda AQSh-Yaponiya qo‗shma harbiy 
operatsiyalari haqida, masalan, "urush holatida bo‗lgan Koreya yarim oroliga 
tushish, qo‗shimchasiga Amerika qo‗shinlari yoki "Tayvanga qarshi Xitoy 
blokadasini 
buzishda" 
Amerika-Yaponiya 
hamkorligini 
nazarda 
tutadi. 
Shuningdek, mintaqadagi ―hududiy kelishmovchiliklarni hal qilish‖ sohasida 

---

164 
AQSh-Yaponiya hamkorligi ko‗zda tutilgan. Agar biz diplomatiya tilini so‗zlashuv 
tiliga o‗giradigan bo‗lsak, demak, Qo‗shma Shtatlar va Yaponiya charchagan 
Rossiyadan nafaqat Janubiy Kurillarni, balki zarur deb hisoblagan hamma narsani 
olishga tayyor. 
Shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi paytda hududiy muammoni hal qilishga 
urinishlar qilinmoqda, shuning uchun 2009 yil sentyabr oyida Yaponiya Bosh 
vaziri Yukio Xatoyama Rossiya Prezidenti Dmitriy Medvedevni ushbu muammoni 
muhokama qilishni va uni ―shu avlod‖ hal qilishga harakat qilishni taklif qildi. 
Medvedev ―Rossiya barcha masalalarni - ham hamkorlik masalalarini, ham eng 
murakkab masalalarni muhokama qilishga tayyor‖ dedi. O‗z navbatida, Yaponiya 
bosh vaziri: ―Men sizning so‗zlaringiz uchun minnatdorman. Mamlakatlarimiz 
o‗rtasida hududiy muammo mavjud. Biz bu masalani nihoyat hal qilib, tinchlik 
shartnomasini tuzmoqchimiz‖, dedi.