O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

Birinchi oqim g„arbchilik harakati. Bu harakatning vakillari asosan 
Piterburgliklar edi: Gersen A.I., Kaveltn K.D., Stankevich N.V., Ogarev N.P., 
Belinskiy V.G., Turgenev I.S., Chaadayev P.YA va boshqalar edi. Rus filosofi 
N.Losskiy yozishicha P.Chaadayev xattoki provaslaviyeni katoliklik bilan 
almashtirish zarurligini ilgari surgan
1
. 
G‗arbchilik harakati vakillari ilgari surgan ta‗limotlarda aytilishicha, 
Rossiyaning ijtimoiy - siyosiy taraqqiyoti umuminsoniy taraqqiyot kontekstida 
borishi lozim edi. Rossiya G‗arbiy Yevropadan ortda qolayotgan ekan bu 
qoloqlikka barham berish zarur. Pyotr I davridan boshlangan yuksalishni, g‗arbona 
islohotlarni izchillik bilan davom ettirish lozim. Rossiya oldidagi muhim vazifa 
qoloqlikka, mustabidchilikka, jaholatga, bid‗atga, osiyocha turmush tarziga chek 
qo‗yish zarur. Yevropadagi qator burjua inqiloblarining mag‗lub bo‗lishi, ayniqsa 
ularni tor - mor etishda rus armiyasining faol ishtiroki g‗arbchilik harakati 
vakillarining harakat dasturlarini o‗zgartirishlariga olib keldi. Ular ijtimoiy - 
siyosiy yuksalgan, inson huquqlari ta‗minlangan, hurfikrlik, demokratik 
qadriyatlarni qaror topishini ta‗minlashda radikalizm, keyinchalik terror yo‗lini 
tutishdi. 
Ikkinchi oqim slavyanofil harakati edi. Bu oqim vakillari asosan 
Moskvada yashashgan: Xomyakov A.S., Kireyevskiy I.V., Samarin Y.F. va 
boshqalar. Slavyanofilchilik harakati vakillari umuminsoniyatga xos bo‗lgan 
umumiy tamoyillarni, qadriyatlarni rad etishgan. Slavyanofil rus siyosiy 
tafakkurining rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko‗rsatgan va ko‗rsatadigan ba'zi 
g‗oyalarni shakllantirishga muvaffaq bo‗lishdi. Bunday g‗oyalar qatorida, albatta, 
ijtimoiy idealda o‗z ifodasini topgan "rus g‗oyasi" ham bor. Ushbu g‗oya turli 
yo‗nalishdagi mutafakkirlar asarlarida, shu jumladan, bugungi kunda ham, 
jurnalistikada ham bir necha bor sharhlanadi. Bu Rossiyada davlatchilikning 
shakllanishiga sezilarli ta'sir ko‗rsatadi. 
Slavyanofil - xalq irodasini o‗ziga xoslashtiradigan hokimiyat shakli sifatida 
avtokratiyaning ochiq tarafdorlari. Ushbu kuchning vazifasi bu irodani taxmin 
qilishdir. Slavofillizm tarafdorlari podsho va xalq o‗rtasidagi o‗zaro ishonch 
rasmiy kafolatlarga muhtoj emas deb hisoblashgan. Rossiyadagi hokimiyat kuchi 
ideal va axloqiy ishonch asosida qurilgan bo‗lib, unga shartnomalar yoki bitimlar 
kerak emas. Slavyanofilning ta'kidlashicha, G‗arbning miqdoriy ko‗pchilik 
printsipi va Rossiyadagi ovozlarni ov qilish yo‗l qo‗yilmaydi. Shu bilan birga, 
avtokratiyani ham absolyutizm, ham Osiyo despotizmi bilan tenglashtirish mumkin 
emas. 
1
Желтов В.В., Желтов М.В. Геополитика: история и теория: Учебное пособие. М.: Вузовский учебник, 
2009.С.259 

---

53