O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

Kutilayotgan foydali dastur paradokslari 
 
Qarorlar nazariyasi kontekstida kutilayotgan naflilik nazariyasi bilan 
izohlab bo’lmaydigan haqiqiy inson xatti-harakatlari paradokslar deb ataladi. 
Ko’pgina paradokslar gipotetik savollar bilan tajribalar va so’rovlarda 
aniqlanadi.

---

33 
Agar kutilayotgan naflilik nazariyasi insonning ratsionalligini ifodalaydi, 
degan fikrga kelsak, bu paradokslar insonlarning mantiqsiz ekanligini ko’rsatish 
uchun talqin qilinadi.
Agar kutilayotgan naflilik nazariyasi inson xatti-harakatlarini ifodalashda 
mutlaqo to’g’ri emas degan fikrga kelsak, bu paradokslar kutilayotgan naflilik 
nazariyasining cheklovlarini ko’rsatish uchun izohlanadi.
Bunday holda, bizga paradokslarni ifodalay oladigan boshqa qarorlar 
nazariyalari kerak. Bunday nazariyalarni qurish yoki tekshirish uchun 
neyroiqtisodiyotni bilish muhimdir.
Xulq-atvor iqtisodiyotidagi nazariyalardan biri bu istiqbol nazariyasidir. 
Ushbu bo’lim istiqbollar nazariyasi bilan chambarchas bog’liq bo’lgan Allais 
paradoksini va neyroiqtisodiyot bo’yicha tadqiqotlar olib borilayotgan Ellsberg 
paradoksini ifodalaydi. 
Qarorlar nazariyasida Ellsberg paradoksi paradoks bo’lib, unda 
insonlarning qarorlari irratsional ravishda sub’ektiv kutilgan naflilik 
nazariyasiga mos kelmaydi. Daniel Ellsberg o’zining 1961 yilgi “Risk, 
Ambiguity, and the Savage Axioms” nomli maqolasida mazkur paradoksni 
to’liq bayon etgan. 
Qisqa xulosalar 
 
Elementar hodisalar to’plami ehtimollar fazosi, uning har qanday kichik 
to’plami esa hodisa deyiladi. Rivojlangan mamlakatlarda uy xo’jaliklarini tahlil 
qilish uchun umumiy ma’lumotlardan foydalangan, ya’ni, bu bir xil uy 
xo’jaliklaridan turli vaqtlarda to’plangan ma’lumotlardir. Bunda, xavfli 
aktivlarning umumiy aktivlarga nisbati taxminan doimiy bo’lganligi sababli, 
ular nisbatan xavfdan qochish o’lchovi doimiy deb taxmin qilingan. Ushbu 

---

34 
nisbatdan va xavfli aktivning daromadlilik darajasining xavflilik darajasidan 
farqini nisbiy xavfdan voz kechish o’lchovi ekanligi taxmin qilingan. 
Qarorlar nazariyasi kontekstida kutilayotgan naflilik nazariyasi bilan 
izohlab bo’lmaydigan haqiqiy inson xatti-harakatlari paradokslar deb ataladi. 
Ko’pgina paradokslar gipotetik savollar bilan tajribalar va so’rovlarda 
aniqlanadi. 
Qarorlar nazariyasida Ellsberg paradoksi paradoks bo’lib, unda 
insonlarning qarorlari irratsional ravishda sub’ektiv kutilgan fnaflilik 
nazariyasiga mos kelmaydi, deb izohlanadi.