O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
|
Endowment effektining bu tanqidiga ishonchli javob berildi. Xususan,
tovar ayirboshlash uchun saqlanganda, masalan, List tadqiqotlarida dilerlar 183 qoʻlidagi tijorat fondlari va sport kartalari foydalanish uchun emas, balki xayriya taʼsiriga ega boʻlmaydi. Aks holda, xaridor va sotuvchi munosabatlarida tomonlarning tegishli ta’sirlari bir-birini bekor qilgan bo’lar edi. Bundan tashqari, keyingi tadqiqotda, Haigh va List Chikago Savdo kengashidan jalb qilingan bakalavr talabalari va professional fyucherslar va optsionlar pit-treyderlari tomonidan qabul qilingan qarorlarni solishtirdi. Ularning ma’lumotlari shuni ko’rsatdiki, “professional treyderlar talabalarga qaraganda ko’proq miyopik yo’qotishdan voz kechishadi”. Keyingi bir qator eksperimentlarda List ijtimoiy imtiyozlar bozorning haqiqiy xatti-harakatlariga qanchalik ta’sir qilishini o’rganib chiqdi. (Laboratoriya va dala tajribalari shuni ko’rsatadiki, prosotsial xulq-atvor RCT taklif qilganidan ko’ra ancha keng tarqalgan. Ushbu jildning Stoutning 8-bobiga qarang.) U sotuvchilarning obro’si bilan bog’liq muammolar bo’lmasa, haqiqiy bozor operatsiyalarida prosotsial xatti-harakatlar kamroq tarqalganligini aniqladi. mahalliy xaridorlar bilan takroriy muomalalar tufayli yuzaga kelishi mumkin. U, shuningdek, sifatni nazorat qilish amaliyotlari oson va arzon bo’lganda, obro’ga oid tashvishlar ko’proq uchraydi, ya’ni sifatni nazorat qilish texnologiyasi va obro’si bir-birini to’ldiradi. Levitt va List ham xulq-atvor iqtisodiyotiga bir oz boshqacha hujum qilishgan. Xulq-atvor tushunchalari asosan (lekin faqat emas) diqqat bilan ishlab chiqilgan laboratoriya tajribalaridan kelib chiqadi. Levitt va List laboratoriya tajribalaridan haqiqiy dunyo xatti-harakatlari haqida xulosa chiqarish haqida ogohlantirdilar. Buning sababi shundaki, laboratoriyadagi xatti-harakatlarga nafaqat pul hisob-kitoblari, balki kamida beshta boshqa omil ham ta’sir qiladi: 1. Axloqiy va axloqiy fikrlarning mavjudligi; 2. Boshqalar tomonidan o’z harakatlarini tekshirishning tabiati va darajasi; 184 3. Qaror kiritilgan kontekst; 4. Qaror qabul qiluvchi shaxslarni o’z-o’zidan tanlash; 5. O’yinning asoslari. Misol tariqasida, ular ta’kidlashicha, ijtimoiy xulq-atvor RCT da’vo qilgandan ko’ra ko’proq keng tarqalgan, bu, ehtimol, laboratoriya muhitining fantastikasidir: Har qanday real bozorlar pro-sotsial xulq-atvorni kamroq qiladigan usullar bilan ishlaydi. Misol uchun, moliyaviy bozorlarda ulushlar katta, aktyorlar juda anonim va insonning xatti-harakatini kelajakda tahlil qilish haqida juda kam tashvishli ko’rinadi. Kuchli ijtimoiy imtiyozlarga ega bo’lgan shaxslar, ehtimol, o’z-o’zidan bu bozorlarni tanlashadi, buning o’rniga o’zlarining moliyaviy ishlarini boshqarish uchun bunday imtiyozlarga ega bo’lmagan agentlarni yollashadi. Iqtisodchilarning bu tanqidlariga tishlashdan ko’ra ko’proq qobiq bor. Ulardan ba’zilariga haqiqiy dunyoda kognitiv va mulohazali tarafkashliklarning ta’sirini ko’rsatadigan eksperimental va dala tadqiqotlari javob berdi (Camerer 2000; Dellavigna 2009). Ularning aksariyati bixevioristlarning markaziy xulosalari bilan mutlaqo mos kelmaydi. Masalan, xulq-atvor qonuni bilan tanish bo’lgan hech kimni diqqat bilan o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatadiki, bozor tajribasi ba’zi insonlarda RCT og’ishlarini yaxshilaydi. Shuningdek, olimlarni laboratoriya tajribalaridan haqiqiy hayotdagi xatti-harakatlar to’g’risida juda tez xulosa chiqarmasliklari haqida ogohlantirishda bahsli narsa yo’q. Empirik ish bilan tanish bo’lgan har bir kishi bu ehtiyotkorona munosabatda bo’ladi. Bu tanqidlarning ba’zilariga javob, qisqasi, ko’proq va hatto yaxshiroq baho berishdir. |
