O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Insonning hissiy holatini prognozlash qobilyati
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
- Bu sahifa navigatsiya:
- “Insonning hissiy holatini prognozlash qobilyati”
|
12.4. Insonning hissiy holatini prognozlash qobilyati
Baxt psixologiyasi va iqtisodiyotiga oid so’nggi adabiyotlarda xulq-atvor iqtisodiyoti adabiyoti bilan bog’liq bo’lgan juda qiziqarli natijalarni keltirib chiqardi (Diener va Seligman 2004; Bronsteen, Buccafusco, and Masur 2010). Ushbu kesishish nuqtalaridan biri “Insonning hissiy holatini prognozlash qobilyati” bilan bog’liq, ya’ni insonning kelajakdagi hissiy holatlarni taxmin qilish qobiliyati, ya’ni ba’zi bir hali boshdan kechirmagan voqea yoki yaxshilik bizga beradigan zavq yoki og’riq. Ushbu adabiyotning maqsadi shundaki, biz bu taxminlar bo’yicha imkoniyatlarimiz juda ortda (Gilbert 2008). Masalan, siz o’qishni yaxshi ko’rasiz deylik; ishlamasangiz, bu sizning asosiy zavq manbaingizdir. Agar siz ko’rish qobiliyatini yo’qotib qo’ysangiz, o’zingizni qanday his qilishingizni taxmin qilishingiz so’rashsa, shubhasiz, bu sizning sub’ektiv farovonligingizni sezilarli darajada kamaytirishini taxmin qilgan bo’lar edingiz. Biroq, agar siz haqiqatan ham ko’rish qobiliyatini yo’qotgan bo’lsangiz, sub’ektiv farovonligingizga katta salbiy ta’sir ko’rsatishi haqidagi taxminingiz to’g’ri bo’lmasligi mumkin. Ko’rishning dastlabki yo’qolishidan keyin farovonlikning pasayishi bo’lishi mumkin, ammo, bu pasayish barqaror bo’lishi mumkin emas. Agar ko’pgina tadqiqotlarga ishonish kerak bo’lsa, siz sub’ektiv farovonlik darajasiga bir yil ichida va ehtimol tezroq qaytasiz. Nega biz zavq va og’riq keltiradigan narsalarni taxmin qilishda juda yomonmiz? Biz yaxshi va yomon voqealarga moslashish qobiliyatimizni kam baholaymiz, aslida bu qobiliyat insonda juda kuchdir. Darhaqiqat, bizning 167 moslashish qobiliyatimiz shunchalik kuchliki, ba’zi psixologlar har birimiz baxtning “belgilangan nuqtasi”ga egamiz, deb faraz qiling, biz oxir-oqibat har bir sharoitlar bizni bu parametrdan uzoqlashtirganda qaytib kelamiz, xuddi termostat atrof-muhit haroratini qaytarishga olib keladi. Agar hodisalar atrof- muhit harorati ushbu sozlamadan chetga chiqishiga olib kelganda, oldindan belgilangan haroratga qaytadi. Shaxsiy baxtning ushbu belgilangan nuqtasi qanday paydo bo’lishini hali hech kim aniq bilmaydi - masalan, irsiyat, atrof- muhit, erta hayot sharoitlari va shunga o’xshash omillar qanday ta’sir qilishi mumkin. Biroq, insonning baxt darajasini doimiy ravishda yuqori darajaga qaytarish qiyinligi aniq. Bu qandaydir tarzda moslashish jarayonini tan olish va uni chetlab o’tishni o’z ichiga oladi. Agar biz belgilangan nuqtani yuqoriga ko’tarish uchun ushbu qadamlarni qo’ymasak, unda biz yuqori sub’ektiv farovonlikka ega bo’lishning yagona yo’li - bu har doimgidan ham qimmatroq va kengroq tajriba va tovarlarga ega bo’lish, psixologlarning fikriga erishishdir. Bu “Gedonic treadmill” deb nomlang, unda baxtliroq bo’lish uchun siz tezroq va uzoqroq davom etishingiz kerak. Kelajakdagi voqealar bizga beradigan zavq va azobni taxmin qilish bilan bog’liq qiyinchiliklarimizning muhim huquqiy va siyosiy oqibatlari bor. Jinoiy qonun va huquqbuzarlik huquqida kelib chiqadigan. Ammo, qonun va siyosatning boshqa sohalari ham borki, ularda ta’sirchan prognozlash bilan bog’liq qiyinchiliklarimizni hisobga olish muhimdir. masalan, Qo’shma Shtatlarda biz jinoiy prokuraturada hukm chiqarish jarayonida jabrlanuvchiga ta’sir ko’rsatish bayonotlarini (qotillik qurbonining do’stlari va qarindoshlarining ko’rsatuvlari, aytaylik, jinoyat ularning hayoti va his- tuyg’ulariga qanday ta’sir qilgani va ta’sir qilishi haqida) ruxsat beramiz. sudlanuvchi tomonidan sodir etilgan huquqbuzarlik darajasi. Ushbu bayonotlar o’lim jazosiga hukm qilishda juda ta’sirli ekanligi aniqlandi, garchi kelajakdagi hissiy holatlarni taxmin qilish bo’yicha adabiyotlar qurbonlarning so’zlariga 168 katta ishonch hosil qilishdan ogohlantirsa ham (Blumenthal 2005). Bundan tashqari, evtanaziya va shifokor yordami bilan o’z joniga qasd qilishning qonuniy davolanishi hamda kelajakdagi tibbiy aralashuvlar bo’yicha oldindan ko’rsatmalar mavjud. Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|