O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа qurilish instituti

 
1.9 Sanoat binolarini loyihalashda yong‘inga qarshi tadbirlar 
 
Yong‘inga qarshi tadbirlarda: yong‘in chiqishini oldini olish, yong‘in 
chiqqudek bo‘lsa, olovning tarqalishini cheklash, kishilarni evakuatsiya qilish, 
yonayotgan binodagi qimmatbaho buyum va materiallarni saqlab qolish va yong‘inni 
tezlikda o‘chirishni ta’minlash kabilar kiradi. O‘t o‘chirish mashinalarini va o‘t 
o‘chiruvchilarni yonayotgan binoga oson va qulay yaqinlashishini ta’minlash va 
shuningdek o‘t o‘chiruvchilar gidrantlar va suv quvurlarini, yashin qaytargichlarni 
o‘rnatish va shu bilan birgalikda boshqa qo‘pgina tadbirlar qurilish me’yorlarida 
belgilanadi. 
 
 
 

---

17 
1.10 Sanoat binolarini texnik–iqtisodiy baholash 
 
Sanoat binolarini hajmiy-tarhiy va konstruktiv yechimlarini texnik–iqtisodiy 
baholashda quyidagi tavsifnomalar muhim ahamiyatga loyiqdir: 
– hajmiy–tarhiy yechimlarining tejamliligi; 
– bino hajmi, bino foydali maydoni, ishchi yuzasi rejasi, konstruktiv maydoni, 
qurilish maydoni, tashqi devor va xonalarning muvofiqligi; 
– bino rejasining qurilish konstruksiyalari bilan ta’minlanganligi; 
– bino shaklining tejamliligi bilan belgilanadi. 
 
 
1.11. Universal sanoat binolari 
 
Sanoatning hozirgi kundagi rivojlanish ko‘lamiga ko‘ra bnolarni nisbatan ishlab 
chiqarish texnologiyasini o‘zgartirishga oson moslashadigan yoki arxitektura–
qurilish qismini o‘zgartirmasdan ichiga har hil ishlabchiqarishni joylashtirishni 
ta’minlaydigan binolarni ishlatish qulay hisoblanadi. Bunday binolarni nomini 
universal yoki moslashuvchan deb ataladi. 
Universal binolarning xususiyatlaridan asosiylari, ularda ustunlar katagining 
yiriklashganligi va texnologik oqimni bo‘ylama va ko‘ndalangiga tashkil qilishni 
ta’minlash, shuningdek stexda ish sharoitini yaxshilash bilan birga bino tannarxini
tushirishdadir. 
Moslashuvchanlik darajasiga ko‘ra bir qavatli universal binolarni uch guruhga 
ajratish mumkin: 
A) kamroq moslashuvchan bino ustunlar to‘ri 12x12 va 12x18m; 
V)o‘rta moslashuvchan bino ustunlar to‘ri 12x24,18x18va 18x24m; 
S) yuqori darajadagi moslashuvchan ustunlar to‘ri 12x36, 12x60, 18x36, 18x48, 
36x36,48x48 va 60x60m. 

---

18 
Ko‘p qavatli binolarda ustunlar to‘ri 6x9, 12x6, 6x18, 9x9, 9x18,12x12, 12x18m 
va undan katta qilib olinadi. 
Oddiy binolarda universal binolarni farqli ularning osma transport vositalarini 
qo‘llash – xom materiallarni tejashga va bino narxini tushirishga olib keladi.