O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Tuproqlarning fizik xossalarini o‘rganish rejasi 
Tuproq xossasi 
To‘liq dastur 
bo‘yicha 
Qisqartirilgan 
dastur bo‘yicha 
Tuproq xossalarini 
aniqlash joyi 
Hajm og‘irligi 
+ 
+ 
dalada 
Solishtirma og‘irlik 
+ 
+ 
laboratoriyada 
G‘ovaklik 
+ 
+ 
Hisoblash 
bo‘yicha 
Mikroagregat tarkibi* 
+ 
- 
laboratoriyada 
Struktura holati: 
+ 
+ 
dalada yoki 

---

79 
suvga chidamlilik, 
agregat tarkibi 
laboratoriyada 
Suv o‘tkazuvchanligi 
+ 
- 
dalada 
Dala nam sig‘imi 
+ 
+ 
dalada 
O‘simlikning so‘lish 
namligi 
+ 
- 
laboratoriyada 
Kapillyar namlikning 
yuqori chegarasi** 
+ 
- 
dalada 
Jami 
9 
5 
dalada 
Ishlarni samarali tashkil qilish maqsadida bir yerdan foydalanish maydonida bir 
biriga yaqin sharoitga ega bo‘lgan yer maydonlarida har xil tuproq ayirmalarini 
ko‘proq qamrab oluvchi bir qator fizik xossalarni aniqlash nuqtalarini birlashtirish 
mumkin. 
Tuproqlarni yirik masshtabda o‘rganish ishlarini olib borishda tuproqlarning 
fizik xossalarini o‘rganuvchituproqshunoslar yetarlicha tayyorgarlik ko‘rishlari va 
kerakli asbob –uskunalar bilan taminlangan bo‘lishlari lozim. 
Laboratoriya sharoitida tuproqlarning fizik xossalari maxsus olingan tabiiy 
tuzilishi buzilmagan tuproq namunalaridan aniqlanadi. 
Granulometrik(mexanik) tarkibi. 
Tuproqning mexanik tarkibi tuproqni tashkil qiluvchi zarrachalarni katta –
kichikligi bilan xarakterlanadi. Loyli zarrachalar diametri 0,01mm-dan kichik 
bo‘ladi, qum zarrachalar-diametri 0,01mm-dan yirik bo‘ladi, changsimon 
zarrachalar 0,01-0,001mm-gacha va il zarrachalari-0,001mm-dan kichik bo‘ladi. 
Tuproqning mexanik tarkibi bo‘yicha tavsifi undagi loyli va qumli zarrachalarning 
foyiz miqdorida bir-biriga nisbatiga qarab aniqlanadi.(5-jadval).
Tuproq 
xaritasiga yozilgan eksplikatsyada mexanik tarkibi haydov qatlamida, (0-30sm) 
ildiz oziqlanadigan qatlamida(30-100sm) va to‘shalgan jinslar qatlami (100-
200sm.) ko‘rsatiladi. 

---

80 
6-jadval