O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Tuproqlarning mexanik tarkibi bo‘yicha bo‘linishi. 
Tuproqlarning mexanik tarkibiga 
ko‘ra nomi 
Fiziki soz miqdori (0,01 
mm-dan kichik) 
Fizikqummiqdori(0,
01mm-dan katta) 
Qum 
0-10 
100-90 
Qumloq 
10-20 
90-80 
Yengil qumoq 
20-30 
80-70 
O‘rta qumoq 
30-45 
70-55 
Og‘ir qumoq 
45-60 
55-40 
Yengil loy 
60-75 
40-25 
O‘rta loy 
75-85 
25-15 
Og‘ir loy 
<85 
>15 
Tuproqning fizik xususiyati uning unumdorligini aniqlovchi ko‘rsatkichlardan 
biri bo‘lib, ning zichligi, g‘ovakligi, suv o‘tkazuvchanligi, strukturasi va boshqa 
ko‘pgina ko‘rsatkichlari ko‘pincha mexanik tarkibga bog‘liq bo‘ladi
Loy va og‘irqumoq mexanik tarkibga ega bo‘lgan tuproqlar yuqori suv sig‘imi, 
kuchsiz suv o‘tkazuvchanlik, changli va qatqoloq paydo bo‘lishi xususiyatlari bilan 
ajiralib turadi. 
Tuproqqa ishlov berish davrida uning zichligi ortishi sababli yuqori qarshilik 
ko‘rsatishi mumkin. Il zarrachalari (0,001mm-dan kichik) esa tuproqning 
strukturasining yaxshi bo‘lishini ta’minlaydi. Shu narsa ma’lumki bunday mexanik 
tarkibli tuproqlarning potensial unumdorligi yuqori bo‘lib, agrotexnik tadbirlar 
tizimi to‘g‘ri olib borilganda, bu yerlardan yuqori hosil olish mumkin. 
Yengil qumoqli qumloq mexanik tarkibli tuproq ancha g‘ovak tuzilishga ega 
bo‘lib,kuchli suv o‘tkazuvchanlik va kam suv ushlab qolish qobiliyatiga ega. Bu 
tuproqlarning yuza qismida qatqaloq umuman hosil bo‘lmaydi, lekin ular shomol 
eroziyasiga uchraydi.Shuningdek bu tuproqlarda suvda eruvchan tuzlarni yuvib 
chiqarish oson bo‘ladi. 

---

81 
O‘rta qumoq tuproqlaryuqorida aytilgan tuproqlarning oraliq qismini tashkil 
qilib, ularga nisbatan kam zichlashgan va qatqoloqlashgan,eng yaxshi suv-fizik 
xususiyatlariga ega bo‘ladi. 
Tuproqning mexanik tarkibiga bog‘liq bo‘lgan ko‘pgina fizik xususiyatlari 
undagi namlik rejimiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun ham sug‘orish 
muddatlari va me’yorlari belgilanayotganda tuproqning mexanik tarkibi asosiy 
ko‘rsatkich sifatida hisobga olinadi. 
Tuproq kesmasining morfologik tasnifi mexanik tarkibi bo‘yicha quyidagicha 
yoziladi: -loyli,-og‘ir qumoqli, -o‘rta qumoqli,-yengil qumoqli, -yengil qumoqli, -
qumloqli,-qumli, a) og‘ir qumoqli qatlamlar uchraydi, b) o‘rta qumoqli qatlamli 
uchraydi, v) yengil qumoqli qatlamlar uchraydi.