O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Tuzilishi ya’ni donodorligi. 
Genetik qatlamning tuzilishi (donodorligi) quyidagi ketma-ketlikda yoziladi. 
a) Tuzilishining sifati aniqlanadi-donodorsiz, kuchsiz, chidamli donodorlik
va hakozo. 
b) Quyidagi gradatsiyaga asosan donodorlikning turi aniqlanadi. 
v) Donodorlikning tasnifi beriladi ya’ni yirik, mayda, va yupqa kabilar. 
- yirik palaxsasimon-20sm dan yirik. 
- palaxsasimon -20-10sm. 
- mayda palaxsasimon-10-1sm. 
- yirik kesaksimon -10-3mm. 
- kesaksimon - 3-1mm. 
- mayda kesaksimon-1-0,25mm. 
- changsimon - 0,25mm dan kichik. 
- yirik yong‘oqsimon -10mm dan katta. 
- yong‘oqsimon - 10-7mm. 
- mayda yong‘oqsimon -7-5mm. 
- yirik donsimon - 5-3mm.
- donsimon - 3-5mm. 

---

82 
- mayda donsimon -1-0,25mm. 
- yirik prizmasimon-5sm dan katta. 
- prizmasimon - 5-1sm. 
- mayda prizmasimon -1-0,5sm. 
- yirik plitasimon -5mm dan katta. 
- plitasimon - 5-3mm. 
- plastinkasimon- 3-1mm. 
- bargsimon - 1mm dan kichik. 
Donodorlik 4 ta sinfga bo‘linadi. 
O- Donodorsiz-ifodalangan agregatlar ko‘zga tashlanmaydi. 
1. Kuchsiz donodor-tabiiy holatda, bilimsiz farqlanadagan, kuchsiz 
ifodalangan bir xil bo‘lmagan agregatlardan iborat, changsimon materiallar ko‘p. 
2. Keskin donodor-yaxshi ifodalangan farqlanuvchi agregatlardan iborat, 
maydalangan agregatlar ko‘zga tashlanmaydi, tuproqning tabiiyholati buzilganda, 
butun kesakchalari ko‘p,changsimon materiallari kam. 
3. Kuchli donodor-chidamli agregatlar yaxshi ifodalangan, agregatlar aniq 
farqlanadi, kesakchalar bir-biri bilan kuchsiz bog‘langan,tuproq tabiiy holati 
buzilganda kesakchalarga aniq ajraladi. 
Tuproqning g‘ovakligi. 
Tuproqning g‘ovakligi bir qancha omillar ta’sirida paydo bo‘ladi, ya’ni mikro 
va makroagregatlarning joylashuvi, bo‘shliqlarning harakatchang tuproq 
materallari bilan to‘lishi. Tuproq tirik fazasining hayot faoliyatisuvda oson 
eruvchan moddalar va gaz ajralishi hisobiga bo‘ladi. Agregatlararova 
agregatlardagi g‘ovakliklar o‘lchami bilan tariflanadi; 
- mayda g‘ovaklar -1mm dan kichik. 
- g‘ovakroq -1-3mm. 
- bulitsimon g‘ovakli 3-5mm. 
- g‘ovak 5-10mm. 
- uyali g‘ovaklar-10mm dan katta. 

---

83 
Zichligi. 
Tuproqning zichligi (joylashishi)eng muhim agrofizik ko‘rsatkichlardan biri 
bo‘lib xisoblanadi. Tuproqning ishlab chiqarish qobilyati, ya’ni o‘simliklarni oziq 
elementlar bilan ta’minlanish, tuproqning suv va havo rejimi asosan uning
zichligi bilan bog‘langan. Tuproqning fizik va fizik-mexanik xossalarini ayniqsa 
zichligini mo‘tadillashtirish borasida V.R.Vilyams, E.Rossel, U.Umarov, 
R.Qurvontoevlar bir qancha tajriba ishlarini olib borganlar. 
7-jadval