Leksemalar quyidagi holatlarda sinonimik munosabatda bo„la olmaydi:
l.Ideografik semalari teng bo‘lmagan leksemalar:quyosh, oy, yulduz kabi paradigma a’zolari.
Ma’no hajmi keng bo‘lgan leksema bilan ma’no hajmi tor bo‘lgan leksemalar: uy va xona, shahar va mahalla kabilar.
3.Ijtimoiy mohiyati teng bo‘lmagan hodisa-voqeliklarning nomlari: qozi va sudya, mirshab va militsioner kabilar.Bulardan qozi va mirshab leksemalari feodal tuzumdagi voqelikni, sudya va militsioner leksemalari esa hozirgi demokratik tuzumga xos voqelikni nomlaydi.
E s l a t m a: O‘tmish voqeligining nomi bilan hozirgi voqelik nomi o‘rtasida sinonimik munosabatning borligi yoki yo‘qligini belgilashda shu nomlardan biri o‘rnida ikkinchisining qo‘llana olish darajasi ham hisobga olinadi.Chunonchi, eski o‘zbek tilidagi zobit leksemasi hozirgi o‘zbek tilida ofitser leksemasining sinonimi sifatida qo‘llana boshlandi, ammo eski o‘zbek tilidagi cherik leksemasi bilan hozirgi o‘zbek tilidagi askar leksemasi o‘rtasida esa bunday munosabat yo‘q.
Sinonimik qatorlarning leksik tarkibi. O‘zbek tilidagi sinonimik qatorlar tarkibida o‘z va o‘zlashgan qatlam so‘zlari , umumtil va dialektal birliklar borligi ko‘zga tashlanadi. Masalan: anglamoq (o„zb.) - tushunmoq (o„zb.), go„zal(umumtil birligi)- suluv (leksik dialektizm), husn (arab. o„zlashma)- chiroy (toj. o„zlashma), xat (arab. o„zlasma) -maktub (arab. o„zlasma) -noma (fors.o„zlashma), kishi (o„zb.) - odam (arab. o„zlasma ), ko„k (o„zb.) -osmon (toj. o„zlashma)- falak (arab. o„zlashma ), analiz (ruscha-baynalmilal o„zlashma) -tahlil (arab. o„zlasma ), tema (ruscha-baynalmilal o„zlashma) -mavzu (arab. o„zlasma ) kabi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
