Vokalizm- unli fonemalar tizimi.
Fokus - talaffuzda faol va nofaol nutq a’zolari orasida hosil qilingan to‘siq.
O‘pkadan kelayotgan havo oqimining portlab yoki sirg‘alib o‘tishidan shovqinning yuzaga kelishi ana shu fokusda sodir bo‘ladi.
Bo„g„in cho„qqisi - bo‘g‘in markazi, yadrosi. Odatda unli tovush bo‘g‘in cho‘qqisi sanaladi.
Lablar ishtiroki - unli tovushning hosil qilinishida lablarning faol yoki nofaol ishtiroki.
Tilning vertikal (tik) harakati - tilning uch darajali ko‘tarilishida yuzaga keladigan belgilar.
Tilning gorizontal (yotiq) harakati - fonemalar artikulatsiyasida tilning pastki tishlar tomon cho‘zilishi yoki orqaga tortilishi.
Adabiyotlar: 1 (44-63-betlar), 10 (51-57-betlar), 11 (106-117-betlar), A.MaxMygoe.
Гласные узбекского языка. Т.:ФАН,1968. (13-34-betlar), 15 (16-22-betlar), 16 (39-43-betlar), 21 (15-17-betlar), 23 (2002 - yil nashri,20-45-betlar; 2004-yil nashri, 18-39-betlar), 28 (12-16-betlar), Решетов В.В Узбекский язык-Т.: Учпедгиз, 1959 (112-211-betlar), 29 (14-18), 33 (57-58)
Unli fonemalarning paradigmatik va sintagmatik tavsiflari
Unli fonemalarning paradigmatik tavsifi fonemalarning vokalizm sistemasi ichidagi strukturasidan (aloqa-munosabatlaridan) kelib chiqadi. Bunday tavsif ko‘pincha unli fonemaning bir xil fonetik qurshovdagi funksional jihatlarini qiyoslashga asoslanadi.
Unli fonemalarning sintagmatik tavsifi fonemalarning nutq oqimidagi o‘rni, bo‘g‘in, so‘z yoki morfema tarkibidagi taqsimoti,kuchli va kuchsiz pozitsiyalardagi holatlari (variantlanishi) bilan bog‘liq tavsifidir.
Vokalizm sistemasidagi har bir fonema tavsifi ana shu ikki jihatdan kelib chiqib belgilanadi. Masalan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
