O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

Og’riqni o’tkazuvchi yo’llar. Og‘riq sezgisini yuzaga chiqaradigan impulslarni ikki tipdagi 
afferent tolalar o‘tkazadi. Bu tolalardan ba‘zilari A guruhga mansub, mielinli ingichka tolalar 
bo‘lib, qo‘zg‘alishni 5-15 m/soniya tezlik bilan o‘tkazadi. Boshqalari mielinsiz ingichka tolalar S 
guruhiga mansub bo‘lib, qo‘zg‘alishni 1-2 m/soniya tezlik bilan o‘tkazadi. 
Og‘riqning eng asosiy sababi-hujayrada metabolizm va pH muhitning o‘zgarishidir. Bu 
jarayonlar nafas fermentlariga toksik moddalarning ta‘siri, mexanik, termik ta‘sirot va hujayra 
membranasining shikastlanishi natijasida yuzaga chiqishi mumkin. 
Har bir odam yaxshi biladiki, qisqa muddatli og‘rituvchi ta‘sirida tegishli bosim 
hissiyoti paydo bo‘ladi, keyinchalik birlamchi og‘riq hissiyoti va nihoyat uchinchi bosqichda juda 
qattiq og‘riq hissiyoti sodir bo‘ladi. Og‘rituvchi ta‘sirotlar turli-tuman reflektor reaksiyalariga
sabab bo‘ladi. Ularning xarakterli xususiyati shuki, reflektor reaksiyaning yuzaga 
chiqishida tananing turli a‘zolari ishtirok etadi. Yuqorida sanab o‘tilgan vegetativ o‘zgarishlar 
bunga misol bo‘la oladi. Ayni vaqtda og‘riq hissiyoti qaysi afferent markazlari orqali amalga 
oshiriladi degan savolga turlicha xulosa qilish mumkin. Adabiyotda asosiy o‘tkazuvchi yo‘1-bu 
spinotalamik yo’1 degan g‘oyalar juda ko‘p. Lekin, oxirgi yillarda olimlar diqqatini yana bir 
anatomik yol-lemnisk yo’li o’ziga jalb qilib kelmoqda. Agar birinchi (spinotalamik) yo‘1 orqali
og‘riq ta‘sirot vaqtida hosil bo‘lsa, ikkinchi yo‘l (lemnisk) orqali paydo bo‘lgan og‘riq
bir necha vaqt davomida saqlanib turadi. Og‘riq hissiyotining yana bir xususiyati shundaki, u 
adaptatsiyalanadi. Buni quyidagi tajribada ko‘rib chiqish mumkin: teriga igna sanchilsa-yu, u
siljitilmasa, igna sanchishdan kelib chiqqan asab impulslari va og‘riq sezgisi paydo bo‘ladi, 
chunki ayni vaqtda igna siljib, adaptasiyalanmagan yangi og‘riq retseptorlari ta‘sirlanadi.
Badanga igna sanchilgandan keyin uni qimirlatmasak, paydo bo‘lgan og‘riq bir pasda 
yo‘qoladi. Bu igna atrofidagi retseptorlarning adaptaisiyalanishi natijasidir.

---

73