O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

 
Muhоkаmа uchun sаvоllаr: 
1. Ko‘p qavatlilik va ko‘p kanallik nima? 
2. Analizator tuzilmalarining vertical va gorizontal bo‘yicha tarqalishi deb nimaga aytiladi? 
3. Yonma-yon qavatlarda asab elementlarining miqdori qanday joylashgan bo‘ladi? 
 
4-sаvоl bo’yichа dаrs mаqsаdi: talabalarga retseptorlarning adaptasiyasi hаqidа mа‘lumоt 
bеrish. 
Idеntiv o’quv mаqsаdlаri.  
1.1. Retseptorlarning adaptasiyasi nima ekanligini izohlab bera oladi.
1.2. Adaptasiya tezligiga ko‘ra retseptorlar necha guruhga bo‘linishini tushuntirib bera oladi.
To’rtinchi sаvоl bаyоni. 
Retseptorlarga 
ta‘sirlovchilar 
muntazam 
ta‘sir 
etib 
hamma 
vaqt 
ularning 
qo‘zg‘aluvchanligini bir darajada saqlab tura oladi. Ko‘proq retseptorlar uzoq muddat 
ta‘sirlanganda ularda qo‘zg‘aluv u yoki bu darajada susayadi. Bu hodisa retseptorlar adaptatsiyasi 
deyiladi. Buning asosida retseptorlarda va analizatorlarning po‘stloqdagi markazlarida 
qo‘zg‘atiladigan murakkab fiziologik jarayonlar yotibdi. Masalan, tamaki chekilgan xonaga kirib, 
kishi bir necha daqiqadan so‘ng tamaki hidini sezmay qoladi, chunki hidlov retseptorlari bu omilga 
moslashadi - adaptatsiya bo‘ladi. 
Barcha retseptorlar ikki guruhga: I. tezlik bilan adaptatsiya bo‘ladigan yoki fazali 
retseptorlar; 2. sekinlik bilan adaptatsiya bo‘ladigan yoki tonik retseptorlar. Bulardan tashqari yana 
oraliq retseptorlar ham mavjud. 
Fazali retseptorlar ularning membrana deformasiyasining avvalida yoki oxirida sust (taktil 
retseptorlar) va kuchli (fonoretseptorlar) mexanik ta‘sirlovchilarning ta‘siriga javoban qo‘zg‘aladi. 
Fazali retseptorlarning yaqqol misoli Pachini tanachalaridir, qaysiki, bor yo‘g‘i bir-ikki impuls 
transformatsiya qila oladi va ta‘sirlovchi ta‘sirining oxirida yana bir-ikki tasir potensialini yuzaga 
chiqaradi.