O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

Bolg’acba dastasi bilan nog‘ora pardaga, boshchasi bilan sandonga tushayotgan bo‘ladi. 
Sandon o’sig‘i bilan uzangiga tutashadi. Bu suyaklar odamning butun hayoti davomida o‘smaydi. 
O‘rta quloqdagi mayda mushaklar qisqarishi bilan suyakchalar harakatga kelib, tovush to‘lqinlarini 
ichki quloqqa o‘tkazadi. 
Ichki quloq labirint murakkab tuzilgan bo‗lib, eshituv analizatorining eng muhim qismidir. 
Ichki quloqda eshitish va vestibular apparatning retseptorlari joylashgan. Vestibular apparat 
retseptorlari odam kallasining va butun tanasining o‘zgarishidan hosil bo‘ladigan ta‘sirni, 
proprioretseptiv retseptorlardan kelayotgan ta‘sirni sezadi. 
Ichki quloq, ya‘ni labirint uch qismdan: quloq dahlizi, yarim aylana kanallar va 
chig‘anoqdan iborat. Labirint murakkab tuzilgan bo‘lib, parda labirint va suyak labirintdan iborat. 
Suyak labirint tashqarisida perelimfa, parda labirint ichida endolimfa suyuqliklari bo‘ladi. 
Labirint dahlizi oval shakldagi bo‘shliq bo‘lib, yettita teshigi bor. Ovalsimon feshik bilan o‘rta 
qoloqqa yumaloq teshik bilan chig‘anoqqa va qolgan 5 ta teshik bilan yarim doira kanallrga 
birikadi. Yarim aylana kanallar endolimfa suyuqligi bilan to‘la, ichida otolit toshlari bo‘ladi. 
Chig‘anoq-shilliq qurt chig‘anog‘iga o‘xshash gajakdor suyak kanaldir. Chig‘anoqning 2, 
1/2 buramasi bor. Uning ichida Kortiy a’zo turadi. Kortiy a‘zo tovushni sezadigan a‘zodir. Eshituv 
asabining shoxchalari shu a‘zoda joylashgan. Kortiy a‘zo ko‘pgina ingichka tolalardan ihorat. Bu 

---

78 
tolalar arfa degan musiqa asbobining tolalariga o‘xshash tortilgandir. Har bir tola eshituv asabining 
tolalariga tutashgan. Kortiy a‘zoning tolalari 24000 ta bo‘ladi. 
Tana vaziyatini va harakatlarini sezish 
Tana yoki undagi ayrim qismlarning fazodagi vaziyatini bilish uchun odam avvalo ko‘zidan 
foydalanadi. Ammo, bunda ko‘ruv a‘zoning qatnashishi shart emas. Odam ko‘rmasdan, ya‘ni 
ko‘zini yumib turib ham o‘zining tana vaziyatini biladi. Ko‘zdan qolgan kishilar o‘z tanasining 
vaziyatini bemalol va bexato biladilar. Buning sababi shuki, tana yoki undagi qismlarning vaziyati 
teridagi bosh retseptortari va mushak, bo‘g‘im, paylardagi proprioretseptorlar bilan seziladi. 
Tanamizning qanday bo‘lmasin bir qismining vaziyati o‘zgarganda (qo‘l bukilganda, 
yozilganda yoki bir oz aylantirilganda} bir yoki bir necha bo‘g‘im siljiydi, muayyan mushak 
guruhlari taranglashadi va bo‘shashadi, shuningdek terining tarangligi ham o‘zgaradi. 
Proprioretseptorlarning ta‘sirlanishi natijasida markaziy asab tizimiga impulslar borib turishi tufayli 
gavda vaziyati bemalol bilinadi. Odam xoh o‘tirgan bo‘lsin, xoh yotgan bo‘lsin, ko‘zini yumib 
turib, o‘zining vaziyatini bemalol aniqlay oladi. Buning sababi shuki, terining muayyan 
qismlaridagi bosimning o‘zgarishi, mushak va paylarning taranglanish darajasi tana vaziyati haqida 
signal berib turadi. 
Tananing vaziyatini va harakatini aniqlashda, shuningdek harakat tezligining o‘zgarganini 
bilishda teri sezgisining retseptorlari bilan proprioretseptortardan tashqari vestibular apparatning 
faoliyati ham katta rol o‘ynaydi. Bu apparat tananing fazodagi vaziyatini va harakatini sezish. 
shuningdek muvozanatni saqlash a‘zosidir. Tana muvozanatining har bir o‘zgarishi tufayli 
vestibular apparatning retseptorlari ta‘sirlanadi, shuning oqibatida tanani rostlashga yordam 
beradigan muayyan mushak guruhlari refleks yo‘li bilan qisqaradi yoki bo‘shashadi. 
Vestibular apparat ikki qismdan: dahliz va jarim doira kanallardan iborat.