O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli Buxoro davlat universiteti

5. Kislorod, azot, vodorod yashirincha aralashma bo‘lib, po‘lat 
xususiyatiga juda ham salbiy ta’sir etadi. Ular po‘latning mo‘rtligini 
keskin oshirib sinishga olib keladi. 
Kislorod va azot ferritda juda kam miqdorda eriydi va po‘latni 
nitrid va oksidlar bilan ifloslantiradi. Kislorod po‘latni sovuq va issiq 
holda mo‘rtligini oshiradi va mustahkamligini kamaytiradi. 
6. Azotning atomlari sovuq holda deformatsiyalangan po‘latda 
dislokatsiya 
atrofida 
to‘planib 
plastikligini 
kamaytiradi. 
Shtamplaganda ko‘p darzlarni hosil qilishi mumkin. Ayniqsa po‘latni 
vaqt ichida eskirishida keskin seziladi. Uni yo‘qotish uchun 
shtamplashdan oldin siqib egish lozim, dislokatsiya uzilib qisman 
plastikligi oshadi va shtamplashga imkon beradi. 
7. Vodorodning – ko‘payishi kristall panjarada flokenlarning 
sonini ko‘paytiradi. Flokenlar bu kristall panjaraning ichki buzilishi. 
Katta bosim ostida sovish natijasida uni vodorod hosil qiladi. Singan 
po‘latda flokenlar oq dog‘ holida mayda darz sifatida hosil bo‘ladi. Bu 
hodisa xromonikellik po‘latlarda uchraydi. Buni yo‘qotish uchun 

---

39 
po‘lat juda sekin sovitiladi yoki 250
0
S da ko‘p vaqt ushlab turish bilan 
yo‘qotish mumkin bo‘ladi.
Po‘latlarga kislota ta’sir (travit) qilishda uning yuza qavatida 
vodorod ko‘payadi. 
Vodorod ko‘proq payvandlashda asosiy va payvandlanuvchi 
metallda darzlarni hosil qiladi. Kislorodni va vodorodni kamaytirish 
uchun vakum havosiz muhitda eritib po‘lat quyiladi. 
8. Tasodifiy aralashmalar po‘latlar eritilayotganda metall lom 
bilan po‘latlarga o‘tadi yoki rudaning tarkibida bo‘lishi mumkin. 
Skrap lomdan surma, qalay va birqancha boshqa elementlar 
qo’shilishi mumkin, ular ko‘pincha po‘latga salbiy ta’sir etadilar, 
qovishqoqlikni kamaytiradi, mo‘rtligi oshadi.