O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti alimov T. A., Ajabov A. Q., Mirtoshev Z. D

Mustaqil yechish uchun masalalar:

1. 
   Yupiter sayyorasi o’zining qarama-qarshi turish holatida Yerdan 628 million km masofada turib, uning burchak diametri 47,2 – ga tengdir. Bundan Yupiterning chiziqli radiusini toping. (Javob: 71300km).
   
2. 
   Oy gorizonddan 35° balandlikda bo’lganidagi paralaksini toping. (Javob: 46,7)
   
3. 
   Yupiterning yoki boshqa nisbatan uzoqda joylashgan sayyoralarning paralaksini o’lchashni Yerdan Quyoshgacha masofani topishga qo’llash mumkinmi?
   

XII - amaliy mashg’ulot.
Kosmik jismlargacha masofani niqlash. Jismlarni
o’lchamini aniqlash

1. 
   Oyning sutkalik paralaksi uning ko’rinma burchak diametriga ta’sir qiladimi?
   

Yechish: Ha ta’sir qiladi, Oy Yerga qancha yaqin bo’lsa uning paralaksi va shuning uchun uning ko’rinma burchak diametri shuncha katta bo’ladi.

2. 
   Nima uchun Galiley metodidan foydalanib Quyosh paralaksini topishda faqatgina Venera sayyorasidan foydalanib, Merkuriy sayyorasidan foydalanilmaydi?
   

Yechish: Merkuriyni Quyosh diskidan o’tishda, paralaksi quyidagi R=D·92·R/58·d formuladan aniqlanar edi. Shuning uchun Quyosh paralaksini hisoblashda Merkuriyning kuzatish natijalariga ko’ra D-ni o’lchash xatoligi 92/58 marotaba oshsa, Veneradan foydalanilganda xatolik 72/28 marotaba kamayadi.

3. 
   Agar Yupiter Quyoshdan Yerga nisbatan 5 marta uzoqda joylashgan bo’lsa, uning qarama-qarshi turish holatdagi gorizontal paralaksi, Yerdan turib qaraganda nimaga teng?
   

Berilgan: Yechish:
D/D_O=4 Qarama - qarshi turish holatida Yupiter, Quyosh va
P_O=8,80 Yer bir to’g’ri chiziqda joylashganiga e’tibor
_________ berib, bu holda Yerdan Yupitergacha bo’lgan masofa P_C=? Yerdan Quyoshgacha bo’lgan masofaga nisbatan 4 marta
katta ekanligini ko’rish qiyin emas. Binobarin, uning paralaksi ham Quyosh paralaksidan 4-marta farq qiladi.
bu yerdan u holda

4. 
   Yerdan Oy orbitasining eng yaqin nuqtasigacha (perigeygacha) bo’lgan masofa 363000km, eng uzoqdagi nuqtasigacha (apogeygacha) 405000km. Oy shu holatlarda bo’lganda uning gorizontal paralakslarini aniqlang.
   

Berilgan: Yechish:
R_O=6370km u holda bo’lib
D₁=363000km
D₂=405000km
____________
P₁=?; P₂=?