O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti alimov T. A., Ajabov A. Q., Mirtoshev Z. D

Mustaqil yechish uchun masalalar:

1. 
   Agar Quyosh va Oyning burchak diametrlari bir xil bo’lib gorizontal paralakslari, mos ravishda 8,80 va 57 ni tashkil etsa, Quyosh Oydan necha marta katta bo’ladi? (Javob: 389 marta)
   
2. 
   Plutondan ko’ringan Quyoshning burchak diametri qanchaga teng. (Javob: 45).
   
3. 
   Agar Oy 400000km masofadan taxminan 0°,5 burchak ostida ko’rinsa uning chiziqli diametri nimaga teng bo’ladi (Javob: 3490km).
   

AMALIY MASH’G’ULOTLAR


XIII. Amaliy mashg’ulot
Oyning harakati va fazalari
1. Snaryadning boshlang’ich tezligi (800m/s) o’zgarmas hisoblab, yerdan oygacha bo’lgan masofani (384000 km) bosib o’tish vaqtini hisoblang.

Berilgan: l=384000km v=800m/s t=?

Yechish: Tekis harakatda tezlik formulasidan foydalanib vaqtini topamiz. sutkaga tengdir.

2. Oyning serpini shoxalari orasidan yulduzlarni ko’rish mumkinmi?
Javob: Ko’rish mumkin emas, chunki Oy serpini shoxalari orasida, uning Quyosh tomonidan yoritilmagan qismi joylashgan bo’ladi.


3. Oyning orbita tekisligini ekliptika tekisligiga nisbatan og’malik burchagini hisobga olib, uning og’ish koordinatasini o’zgarishini toping.

Berilgan: =5^o8 1=? 2=?

Yechish: Yoritgichlarning og’ish koordinatasi ekvator tekisligidan boshlab o’lchanganligi va ekvator tekisligi bilan ekliptika tekisligi orasidagi burchak 23^o26 - ga tengligini hisobga olib hisoblaymiz. 1=23^o26+5^o8=28^o34; 2=23^o26 - 5^o8=18^o18; Demak, Oyning og’ish koordinatasi 18^o18-28^o34 oraliqda o’zgaradi.

4. Oy orbitasining o’gmalik burchagi 5^o8 ekanligini hisobga olib, uning gorizontga nisbatan balandligini maksimal qiymatini Murmansk (=68^o56), Moskva (=55^o45) va Samarqand (=39^o39) shaharlari uchun aniqlang.

Berilgan: =5^o8 1=68^o58 2=55^o45 3=39^o39 h1=? h2=? h3=?

Yechish: Yoritgich yuqori kulminatsiyada bo’lganida uning og’ish koordinatasi zenit masofasi va kuzatish joyini kenglamasi bilan formula orqali va balandligi hamda zenit masofasi z+h=90^o formula orqali bog’langanligini hisobga olib h=90^o-+ ekanligini topamiz. Shuning uchun: h1=90^o-68^o58+23^o26+5^o8=49^o37 h2=90^o-55^o45+23^o26+5^o8=61^o39 h3=90^o-39^o39+28^o34+5^o8=84^o03 bo’ladi.

5. Oyning o’rtacha sutkali harakati 13^o1035 - ga tengligidan, siderik oyning uzunligini toping.

Berilgan: S1=13^o1035 S=?

Yechish: Siderik oy ta’rifiga ko’ra bu vaqt davomida yer atrofini bir marotaba to’la aylanib chiqadi, shuning uchun siderik oy uzunligi sutkaga teng bo’ladi.

6. Oy hozirgi tezligi bilan Yerning atrofida sharqdan g’arbga tomon harakat qilganida uning sinodik aylanish davri P nimaga teng bo’lar edi?

Berilgan: S=27,32 sutka T=365,2422 sutka P=?

Yechish: Sinodik harakat tenglamasi ga ko’ra, sutka ekanligini topamiz.

7. Libratsiya davrini kenglama bo’yicha (Ajdariy) hisoblang. Nima uchun D ajdar oyi uzunligi yulduz oyi uzunligiga ko’ra qisqa, anomalistik oy uzunligiga ko’ra uzundir.

Berilgan: S=27,32 sutka D = ?

Yechish: R= Ta’rifga ko’ra bo’lib, bundan sutka ekanligini topamiz. Oy tugunlari g’arbga tomon oy harakatining yo’nalishiga qarshi yo’nalishda ko’chganligi tufayli Ajdar oyi uzunligi, yulduz oyi uzunligidan qisqa, anomalistik oy uzunligidan kattadur.