Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus talim vazirligi buxoro davlat universiteti

1.2. Fizika darslarida o`quvchilarning axborot ko`nikmalarini rivojlantirish
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan, masofadan turib mobil texnologiyalari yordamida talim olish imkonini taqdim etuvchi va talim jarayoni subektlari faoliyatlarini integratsiyalovchi mobil dasturiy taminoti ishlab chiqilishi zarur. Kun sayin hayotimizning har bir sohasiga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, mobil vositalar joriy etilib, kasbiy faoliyatimiz samaradorligini oshirmoqda. Bugungi kundalim hayotimizda nafaqat televizor, radio, balki mobil vositalar, kompyuter, planshet kabi zamonaviy qurilmalarsiz otkaza olmay qoldik,ulardan foydalanib, turmushimiz mazmunini boyitamiz, ish va talim olishdagi vazifalarni yengillashtiramiz. Hozirgi davrda barcha boshqa sohalar qatorida talim tizimida ham turli fanlarni oqitishda mobil dasturiy vositalar imkoniyatlarini joriy etish dolzarb masala hisoblanadi.Mobil dasturiy vositalar nafaqat oquvchilarda bilim va malakalarini shakllantirishga, balki ularning shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish, bilishga oid qiziqishlarini oshirishga ham xizmat qiladi. Keyingi davrlarda koplab psixologik va ilgor pedagogik sohalarda chop etilayotgan maqolalarda mobil dasturiy vositalar oquvchilarning bilimini, ijodiy tafakkurini rivojlantirishi haqidagi fikrlar takidlanayotganining guvohi bolmoqdamiz. Mobil dasturiy vositalar imkoniyatlaridan foydalanish talim jarayonida beriladigan axborotlar doirasini boyitish va oquvchilar tomonidan qiziqish bilan ozlashtirilishiga yordam beradi. Talim jarayoniga mobil dasturiy vositalar joriy etilishi zamonaviy axborot muhitiga mos bolgan talimga yangicha yondashuv shakllana boshlaydi. Oqitishning asosiy maqsadi — oquvchilarning bilimlarini ozlashtirish hamda talim jarayonidagi olgan axborotlardan amaliy foydalanish jarayonlarini ham anglab borishga orgatishdan iborat. Malumki bugungi kunda deyarli kopchilik zamonaviy oquvchilar umumtalim maktablari ostonasiga qadam qoygunga qadar, oilada axborot-telekommunikatsiya texnologiyalari vositalari bilan tanish bolgan, hatto ulardan foydalana biladigan holatda kelmoqdalar, axborot asrida tugilib, hali atrof-olamni anglamay turib, zamonaviy aloqa qurulmalari kompyuter va boshqa gadjetlarni korib, ularning funksiyalari bilan tanish bolgan holda ulgaymoqdalar. Bunday vaziyatda pedagogning asosiy vazifasi oquvchilarga mazkur qurilmalar, ulardan foydalanish meyorlari haqida ilk tushunchalar berishdan iborat. Umumtalim muassasalarida sir emaski mobil dasturiy vositalardan foydalanish darajasi past. Hozirgi kunda talim jarayonidagi pedagog kadrlar ham mobil dasturiy vositalardan foydalanish salohiyatiga ega bolishlari zarur.Bu hozirgi davrda uzluksiz talim tizimining dolzarb vazifalaridan biridir.Umumiy manoda mobil dasturiy vositalardan foydalanish savodxonligi kasbiy faoliyatda ham undan togri foydalana olish qobiliyati nazarda tutiladi.Shunday ekan, bunday zamonaviy bilimlarga ega bolgan oquvchilarga dars otuvchi oqituvchidan ham mobil dasturiy vositalardan keng foydalanish dars jarayoniga tadbiq etish uchun turli usullardan foydalanish asosida yanada qiziqarli qilib taqdim etish talab qilinadi. Oquvchi fanga oid bilimlar bilan bir qatorda mobil dasturiy vositalarga oid bilimlarning asosini ham oqituvchidan olgani maqul.
Hozirgi kunda eng qimmatbaho manba bu malumotdir,eng almashtirib bolmaydigan vaqt esa zamonaviy insonga yetishmayapti. Albatta hayot suratlarining oshishi, vaqtning tezlashib borishi yosh avlodni tarbiyalash va oqitishga juda katta tasir korsatadi.Zamonaviy oqituvchi ozi oqitmoqchi bolgan bolalar XXI asrda tugilib, maktabga kelganligini aniq tushunish kerak,demak ular 80-90-yillardagi bolalar avlodlariga qaraganday butunlay boshqa axborot makonida osgan va shakllangan.
Kompyuter texnologiyalari, mobil aloqa vositalari tobora kuchayib bormoqda va ehtimol ular ozlarining dasturlarini topa olmaydigan inson faoliyatining biron bir sohasi yoq. Zamonaviy oqituvchi oz oquvchilaridan orqaga qolishi aqlga sigmaydi,shuning uchun doimo tinimsiz oqish zamon bilan hamnafas bolish yangi texnologiyalar, oqitish usullari va shakllarini ozlashtirish kerak.Pedagogik texnologiyalar ham mobillashuv jarayonidan chetda qolmasligi zarur.Talimni modernizatsiyalash strategiyasida barcha darajalarda oqitish uslublari va texnologiyalarni ozgartirish, axborotni tahlil qilish, oz-ozini organish, oquvchilarning mustaqil ishlarini ragbatlantirish, masuliyatli tanlov va masuliyatli faoliyat tajribasini shakllantirishning amaliy konikmalarini shakllantiradiganlarning sonini oshirish zarurligini takidlangan. Uzluksiz talim tizimida muammo shuki maktab oquvchilarining axborot — kommunikativ kompetensiyasini shakllantirishning past darajasi, oquvchi shaxsini rivojlantirishga, shakllantirishga salbiy tasir korsatadigan salbiy malumotlarning katta oqimi, shuningdek kerakli foydali malumotlarni toppish va qayta ishlash va ulardan foydalana olmaslik edi. Zamonaviy texnologiyalarni oquv jarayoniga joriy etish oquvchilarning bilim olish sifatini oshirish uchun qoshimcha imkoniyatdir. Mobil dasturiy vositalar oqituvchiga quyidagi vazifalarni hal qilishga yordam beradi:

• 
  oquvchilarning mustaqilligi va samaradorligini ragbatlantirish, ularning shaxsiyatini rivojlantirishga yordam berish;
  
• 
  maktab oquvchilari uchun individual mashgulotlarni tashkil etish;
  
• 
  qobiliyatli va gayratli oquvchilar hamda yetarli darajada tayyor bolmagan oquvchilarning talim ehtiyojlarini toliq qondirish.
  

Maqsad bunday ishlar mobil dasturiy vositalardan foydalanishning izchilligiga, zamonaviy talim texnologiyalarining toliq toplamiga va oqitish uchun moljallangan oquv vositalariga asosiy umumiy va orta umumiy talim davlat talim standartining federal qismiga muvofiq ravishda erishishdir.
Qanday vazifalar maqsadga erishishga qaror qilish:

• 
  bilimlarni mustaqil ravishda egallash va uzatish, hamkorlik va aloqa muammolarini yechish va ozini ozi tashkil etish, mulohaza va qadriyat — semantik yonalishlarni shakllantirish jarayoni samaradorligini oshirish;
  
• 
  oquvchilarning mobil dasturiy vositalardan foydalanish konikmalarini shkllantirish;
  
• 
  oqituvchining uslubiy tayyorgarligini oshirish;
  
• 
  maktab tajribasini umumlashtirish;
  

Bizning oldimizda, albatta mobil dasturiy vositalarning toliq royxati mavjud emas,ammo bu ularning zamonaviy talimdagi ijobiy roli qanchalik katta ekanligini anglash uchun yetarli.Nima uchun mobil dasturiy vositalar oqituvchi uchun juda yaxshi. Ular darsda vaqtni tejashni, materialga chuqur kirib borishni, organish uchun motivatsiyani oshirishni, organishga integral yondashuvni, audio,video,multimedia materiallaridan bir vaqtning ozida foydalanish qobiliyatini taminlaydi;oquvchilarning kommunikativ kompetensiyasini shakllantirish imkoniyati, chunki oquvchi nafaqat uni amalga oshirish bosqichida, balki tayyorgarlik paytida, yangi mavzuni shakllantirish bosqichida ham darsning faol ishtirokchisiga aylanishadi; mavzu boyicha yetarli darajada bilim olgan oquvchilarning mustaqil fikrlash, bahslashish, mulohaza yuritish uchun faol pozitsiyasiga moljallangan turli xil faoliyat turlarini jalb qilish,organishni organgan, mustaqil ravishda kerakli bilimlarni olish[28.78-b].
Nima uchun mobil dasturiy vositalar oquvchi uchun juda foydali. Ular malumotni maqsadli ravishda topish va ularni ushbu mezonlarga muvofiq tartibga solish konikmalariga ega boladilar; malumotni qismli emas, balki bir butun sifatida korish, axborot xabarida asosiy narsani takidlash. Oquvchilar materialni aniqroq, samaraliroq va dinamikroq taqdim etish natijasida yanada murakkab materialni tushuna boshlaydilar;turli xil oquv uslublarini yaratishga imkon beradi,oqituvchilar muayyan ehtiyojlarga moslashish uchun barcha turdagi manbalardan foydalanishlari mumkin.
Zamonaviy texnologiyalar fanga kognitiv qiziqishning ortishiga, oquvchilarning fan boyicha yutuqlarining osishiga yordam beradi. Mobil dasturiy vosita malum bir oquvchi uchun ishlaydi. Oquvchi iloji boricha koproq narsani oladi,tezligi va ozi uchun maqbul yuklar bilan ishlaydi. Shubhasiz mobil dasturiy vositalar rivojlanayotgan texnologiya bolib, uni oquv jarayoniga koproq kiritish kerak. Bularning barchasi oquvchilarni mavzu boyicha ishlarga jalb qilishga, organishni qiziqarli va samarali bolishiga yordam beradi. Mobil dasturiy vositalar nafaqat oquv faoliyatining ozgaruvchanligi ularni individualizatsiya qilish va farqlash imkoniyatlarini ochib beradi, balki barcha talim subyektlarining ozaro tasirini yangi usulda tashkil etishga oquvchi talim faoliyatining faol va teng huquqli ishtirokchisiga boladigan talim tizimini barpo etishga imkon beradi. Mobil dasturiy vositalar oquv malumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi,oquvchilarni oquv jarayoniga jalb qiladi,ularning qobiliyatlarini eng keng ochib berishga va aqliy faoliyatni faollashtirishga yordam beradi. Mobil dasturiy vositalar har bir oquvchi individual suratlarda va individual dastur bilan ishlaydi. Zaif oquvchi agar xohlasa materialni talab qilingunga qadar kop marta takrorlashi mumkin va u buni xatolar ustida ishlash boyicha oddiy darslarga qaraganda koproq xoxish bilan qiladi. Kuchli oquvchilar esa murakkabroq topshiriqlarni ham bajarishlari mumkin.Mobil dasturiy vositalardan foydalanish aniqlikni kuchaytirishga imkon beradi. K.D. Ushinskiyning taniqli iborasini eslaylik: ”Bolalar tabiati aniq ravshanlikni talab qiladi. Bolaga unga nomalum bolgan beshta sozni orgating, shunda u uzoq vaqt va behuda azob chekadi,ammo yigirmata bunday sozni qoshimcha vositalar bilan boyiting — va bu bola sozlarni tezda tushunib oladi”[30.432-b].
Darslarni tayyorlash va otkazishda mobil dasturiy vositalardan foydalanish oquvchilarning fanga bolgan qiziqishini, oquv samaradorligini va bilim sifatini oshirishga, sorov otkazish uchun vaqtni tejashga imkon beradi,oquvchilar nafaqat sinfda balki uyda ham mustaqil ravishda oqish imkoniyatini beradi va oqituvchiga oz bilimlarini oshirishda yordam beradi. Ozlashtirish jarayonida oqituvchi oz kasbiy saviyasini oshiradi, bilim olishning yangi vositalarini ozlashtiradi.
Maktabning eng muhim vazifasi, shu jumladan fizikani oqitish, uzluksiz talim sharoitida axborot oqimida harakat qila oladigan shaxsni shakllantirishdir. Maktab oquvchilarida faoliyat jarayonida umuman fan va xususan fizikaga ijobiy munosabatni tarbiyalash. Fizika tabiatshunoslik va zamonaviy ilmiy - texnik taraqqiyotning asosidir. Maktabni rivojlantirishning hozirgi bosqichida ananaviy talim tizimini sifat jihatdan yangi talim tizimiga aylantirish vazifasi — jamiyat hayotining yangi sharoitlariga moslashgan, malakali, samarali fikrlaydigan shaxsni tarbiyalash vazifasi qoyildi. Talim jarayonida tabiiy yonalish- bu oquvchilarning mustaqil ravishda bilim olishlariga, ularning oz-ozini tarbiyalashiga va ozini ozi bilishiga bolgan munosabatdir. Shu munosabat bilan hozirgi paytda oquvchilarni oqitishda individual ravishda yondashuvga, bolada bilimlarni mustaqil ravishda egallash va ozlashtirishning turli usullarini ozlashtirishga sharoit yaratish va uning ijodiy salohiyatini rivojlantirishga alohida etibor qaratilmoqda. Ushbu muammoni hal qilishning muhim yonalishlaridan biri bu oquv jarayoniga axborot vositalarini kiritishdir.
Talimning eng qimmatli natijalari fikrlashning moslashuvchanligi va kengligi, organish qobiliyati va xohishi hisoblanadi. Ammo amalda maktab oquvi malum darajada bilim beradi,oquvchilarning qiziqishlari esa yetarli darajada rivojlanmayapti. Bu birinchi navbatda, aksariyat maktablarda tushuntirish — illyustrativ oqitish uslubining ustunligi bilan bogliq.
Bugungi kunda talimning dolzarb muammosi bu maktab oquvchilari tomonidan bilimlarni amaliy ozlashtirishdir. Aynan shu narsa oquvchining shaxsiy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda uning rivojlanishi va ozini ozi rivojlanishini taminlashi mumkin. Bu holda oqituvchining asosiy vazifasi olingan bilimlani oquvchi uchun shaxsan ahamiyatli qilishdir,oqituvchi faoliyatida oquvchilarga malumot yetkzish bilan emas, balki ularning bilish faoliyatini tashkil etish boyicha ish maksimal darajada oynashi kerak. Ammo oqituvchi har doim oquv materialini taqdim etishdagi faoliyatini ushbu material boyicha oquvchilarning mustaqil ishlarini tashkil qilishdagi zaruriy ulush bilan birlashtira olmaydi. Didaktika asoslaridan malumki, faqat mustaqil individual talim faoliyati mustahkam va chuqur bilimlarni, barqaror konikmalarni shakllantirishga olib kelishi mumkin.