Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus talim vazirligi buxoro davlat universiteti

I BOB xulosasi

Demak, har qanday fan oqituvchisi oquvchilar nutqining umumiy savodxonligini nazorat qilishi, fizik oqituvchi esa jismoniy savodxonlik haqida ham gamxorlik qilishi kerak: fizik tushunchalardan togri foydalanish va izohlash, ularga tariflar berish, fizik atamalardan foydalanishning qonuniyligi , uning ma'nosi har doim ham mos kelmaydi. Darslarda qollanilgan atamalarning oquvchilar uchun togri, aniq va tushunarli bolgan taqdirdagina fizika fanidan organilayotgan masalalarni yaxshi tushunishni kutish mumkin.

2.1. Fizika darslarida o`quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish
Fizika eksperimental fan bolib, u doimo namoyish eksperiment bilan birga oqitiladi,biroq sir emaski respublikamiz maktablarining aksariyatida jihozlar yetishmovchiligi mavjud. Bunda mobil dasturiy vositaning asosiy afzalligi shundaki, u har qanday darsga organic ravishda moslasha oladi va oqituvchi va oquvchiga samarali yordam beradi, yana bir muhim holat shundaki, laboratoriya sharoitida visual ravishda kuzatib bulmaydigan bunday jismoniy jarayonlar yoki hodisalar mavjud, masalan suniy yoldoshning yer atrofida harakatlanishi. Bunday holda namoyishlar bebahodir,chunki ular vaqt va fazoviy doirani “siqish” vas hu bilan birga haqiqatga mos keladigan xulosalar va natijalarni olish imkonini beradi. Boshqa tomondan,ushbu dasturning afzalligi shundaki u koplab texnikalarni mavjud bolishini talab qilmaydi. Fizika darslarida mobil dasturiy vositalarning oquvchilarning eksperimental tadqiqot faoliyatini yoritib berishga imkon beradi. Datur simulyatsiyasi ekranda fizik tajribalar yoki hodisalarning yorqin, esda qolarlidinamik ramini yaratishga imkon beradi vas hu bilan birga oqituvchiga darslarni takomillashtirish uchun keng imkoniyatlar ochadi. Dasturda eksperiment davomida bir vaqtning ozida dinamik rejimda eksperimentni tavsiflovchi bir qator fizik kattaliklarning vaqtga bogliq grafiklarini kuzatish imkoni mavjud. Bu samarali vosita, chunki oquvchilar grafik chizishda va oqishda katta qiyinchiliklarga duch kelishadi. Dasturda berilgan darsning taqdimoti — bu qisqa matn,asosiy formulalar, rasmlar, videokliplar, animatsiyalarni oz ichiga oladi.
Shunday qilib mobil dasturiy vositalardan talim jarayonida foydalanish talim sohasida qamrovi kam bolishiga qaramay endi u rivojlanish bosqichida.
Umumiy orta talim maktablarida fizika fanini oqitish, avvalarnbor. oquvchilarmi zamonaviy fizika yutuqlari bilan tanishtirishni, ushbu fanning ilmiy texnik taraqqiyotda tutgan o'rni va rolini korsatib berishni, bo'lajak mutaxassislarda tabiiy ilmiy dunyoqarashni shakllantirishni taqozo qiladi. Fizika tabiatdagi hodisa va voqealarni hamda ularning qonuniyatlarini o'rganuvchi fandir. Inson ham tabiatning bir bolagi sifatida u bilan bevosita, doimo munosabatdadir. Tabiatdagi hodisalarning sirini bilish, ularning qonuniyatlarini aniqlash. asosan, insoniyatning yashash sharoitini yaxshilash maqsadida olib boriladi. Shunday bolmasa, fizikaning yutuqlaridan foydalanib, tabiatni tubdan o'zgartirib yuborish mumkin edi. Jumladan, quyoshni xohlagan paytda chiqarib yoki botirib, yomgiri esa kerak vaqtda yog'dirib, yozni qishga kuzni yozga aylantirib qoyar edik, Aslida esa bunday emas, bolishi ham mumkin emas. Shuning uchun ham, tabiatda yuz beruvchi hodisalarni organib, ularning yordamida insoniyatning yashashi uchun kerakli tabiat boyliklarini saqlashga, ulardan samarali foydalanish yollarini o'rganishga ko'nikishimiz kerak. Tabiiy fanlarning ichida fizika alohida o'rin egallagani uchun. u, barcha tabiiy fanlarning poydevorini tashkil qiladi, deb aytiladi. Chunki fizika barcha tabiiy fanlarning yutuqlariga o'zining munosib hissasini qoshgan va qo'shib kelmoqda. Bunga misol qilib fizikaviy kimyo, kimyoviy fizika, biofizika, astrofizika, geofizika va boshqa duragay fanlarni ko'rsatish mumkin. Sir emaski, hozirgi kunda tibbiyotda ham fizikaning o'rni beqiyosdir, chunki uning hissasi dastlab Rentgen nurlaridan boshlangan bo'lsa, hozirgi kunda ultratovush va lazerlarning qo'llanilishi, qolaversa, kompyuter tomografiyasi orqali davom etmoqda. Shuningdek, insoniyatni energetik inqirozdan qutqarishda ham, fizika atom va yadro energiyalaridan foydalanishni kashf etishi orqali o'zining munosib hissasini qo'shmoqda va qo'shadi. Talim tizimida «Fizika», «Fizika kursi» va «Fizikaviy bilim». degan atamalar uchraydi.
Ularning mazmuni quyidagilarni o'z ichiga oladi. Fizika insoniyat tarixida ilmfan qatori o'z o'rniga ega. Uning yaratuvchilari bolib, tabiatshunos olimlar hisoblanadi. Hozirgi vaqtda ham bu sohada jadal tarzda ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Ular fizika fanini rivojlantirishadi, toldirishadi, insoniyatning yashashiga ijobiy tasir qiluvchi omillarini izlab topishadi. Fizikaning fan sifatida paydo bolishi va rivojlanishiga buyuk mutafakkirlarimiz Roziy, Forobiy, Beruniy, Ibn Sino va boshqalar o'z vaqtida munosib hissa qo'shishganini hech qachon unutmasligimiz lozim. Fizika kursi o'quv predmeti sifatida qaraladi. U mazmuniga ko'ra umumtalim maktablari, akademik litsey va kasb hunar kollejlari, shuningdek, oliy oquv yurtllarida o'qitiladi. Fizika kursining mazmunini aks ettirgan dastur, darsilk va o'quv qollanmalar fizik metodistlar tomonidan tuziladi va yoziladi. Bularni, o'qitishning turli bosqichlarida o'qigan o'quvchi va oquvchilar, fizikadan malum darajadagi bilimlarga ega bo'lishadi. Fizikaviy bilim bu, tabiatdagi fizik hodisalarning, qonuniyatlarning tunishdagi qo'llanishlarini insonning ongida aks etishidir. Oquvchilarning bilimini oshirishga ijobiy ta'sir qiluvchi omillar quyidagilardir: oquvchilarning inteilektual salohiyati yuqori bolishi, boshqacha aytganda, ularning o'qishga bo'lgan qiziqishi va unga ijodiy yondoshishi; oqituvchilarning ilmiy salohiyatini va kasbiy mahoratini yetarli darajada ekanligi; qollanilayotgan o'quv dasturlari va oquv qo'lanmalarining mazmunini didaktik talablarga to'liq javob berishi; o'qitish jarayonining axborotkommunikatsion va metodik jihatdan to'la tammlanishi; o'qitishga kerak bo'lgan moddiytexnik bazaning mavjudligi; o'qitishni samarali tashkillashtirishga kerakli sanitariya gigiyenik, xavfsizlik, sotsial psixologik shartlarning mayjudligi, bilim berishm yetarli darajada moliyaviy taminlanishi; oqituvchilarning moddiy va mailaviy ehtiyojlarining qanoatlantirilishi; oquvchilarning huquqini buzmaslik va majburiyatlarini bajarishga insoniy muornalada bo'lishga o'rgatish; bilim berish jarayonini demokratik tamoyillari asosida amalga oshirish va boshq. Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, uzluksiz talim tizimida fizika fanini oqitishni zamonaviy talablar darajasida amalga oshirish ushbu fanni o'qitish metodikasining dolzarb ilmiy metodik muammolaridan ekanligini sezish qiyin emas. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq, qabul qilingan «Talim tog'risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi boyicha amalga oshirilayotgan vazifalar hamda ularda qoyilgan talablarda ham o'qitishning turli bosqichlarida fizika fanini o'qitishga va uning sifatini oshirishga etiborni kuchaytirish va yosh avlodni uning mazmuni va yutuqlari bilan tanishtirib borish zarurligi ta'kidlangan. Albatta, bularning barchasini amalga oshirishda fizika fani o'qituvchisi asosiy o'rin egallaydi. Shundan kelib chiqib, mazkur o'quv qo'llarmada oliy o'quv yurtlarida bo'lg'usi fizika o'qituvchilarini tayyorlashda fizika fanini o'qitish qanday amalga oshirilishi kerakligi bayon qilingan. Chunki «Olamning zamonaviy tabiiy ilmiy manzarasi» bolgusi fizika o'qituvchilarida qanday darajada shakllangan bolsa, u shunday darajada kelajak avlodga o'tadi, buni amalga oshirish esa juda masilliyatli vazifadir. Bu vazifani yetarli darajada amalga oshirish uchun, fizika o'qituvchisi chuqur bilimga ega bo'lishi, fanni o'qitishning malaka va ko'nikmalarini egallagan bolishi, zamonaviy pedagogik va innovatsion axborot texnologiyalardan xabardor bo'lishi va ularni o'zining amaliy faoliyatida » . Shuni takidlash o'rinliki, avvaldan
O'zbekistonda umumtalim tizimida fizika fanini o'qitish metodikasi ancha rivojlangan edi. Birgina misol, Markaziy Osiyo respublikalari ichida ushbu yo'nalish bo'yicha birinchi fan doktori B.M.Mirzaxmedov respublikamiz vakilidir. Hozirgi kunda fan doktorlarining soni 10 nafardan ortiq bo'lsa. fan nomzodlari esa 100 nafardan oshgan, Shuni aytish mumkinki, O'zbekistonda fizika fanini o'qitish metodikasi bo'yicha o'ziga xos ilmiy maktab yaratilgan. Boshqacha aytganda, ushbu sohada ishlayotgan, ilmiy tadqiqot ishlari olib borayotgan yosh olimlarning ilmiy va intellektual salohiyati yetarli darajada. Asosiy vazifa, ulardan samarali foydalanish va uzluksiz talim tizimida fizika fanini o'qitishni yuqori darajaga ko'tarish hamda yanada rivojlantirishdan iborat. Hozirgi kunda bu masala ancha dolzarb bo'lib, uning hal qilinishi umumtalim maktablari, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari, oliy o'quv yurtllarida fizika fanini o'qitishni zamon va jamiyat talablari darajasida amalga oshirishni taqozo qilmoqda. Albatta, bu muammoni hal qilish uchun, birinchi navbatda, oliy maktablarda tayyorlanayotgan fizika o'qituvchilarining nazariy va amaliy tayyorgarligini yanada kuchaytirish kerak. Buning uchun, oliy maktablarda o'qitilayotgan umumiy fizika va nazariy fizika hamda fizika fanini o'qitish metodikasi kurslarining o'qitish metodikasini yanada takomillashtirish va quyidagilarni amalga oshirish zarurdir: zamonaviy fizika fani yutuqlarini hisobga olgan holda, o'qitilayotgan fizika kurslarining mazmunini takomillashtirish; yuqoridagi fizika kurslarining mazmunini, ular bo'yicha o'qiladigan maruza va o'tkaziladigan amaliy mashg'ulotlarni yangi pedagogik va axborot kommunikatsion texnologiyalarni samarali qo'llab, o'qitishni amalga oshirish; oliy maktab fizika kursining kasbiy yo'nalishini kuchaytirish kerak. Mazkur o'quv qo'llanma ushbu soha boyicha birinchi marta yaratilgan kilob bo'lgani uchun, kamchiliklardan holi emasligi tabiiy hol. Albatta, yuqorida keltirilgan omillarning barchasining mazmunini ochib berish va ularning amalga oshirish yollarini to'la bayon qilish yoki ko'rsatib berish qiyin. Shuning uchun, m oliy maktabda fizika fanini o'qitishning umumiy masalalariga, oquvchilarning o'quv faoliyatini samarali tashkillashtirishga, fizikani boshqa predmetlar bilan boglab o'qitishga, uning amaliy masalalariga, fizika fanini o'qitish jarayonida oquvchilarda ehtimoliy statistik g'oya va tushunchalarni shakllantirishga to'xtaldik. Fizika fanining o'qitish metodikasi bo'yicha olib borilgan ko'p yillik ilmiy tadqiqot ishlarining natijalariga va pedagogik tajribada samarali ekanligi tasdiqlangan loyihalar va amaliy usullarga asoslangan. Uning (tuzilishi, mazmuni bo'yicha ko'rsatilgan takliflarni sidqidildan qabul qilamiz va bunday hamkasblarga oldindan minnatdorchilik bildiramiz