O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Qisqacha xulosalar
Milliy iqtisodiyotni bozor iqtisodiyoti sharoitiga mos holda faoliyat olib 
borishi uchun muntazam ravishda ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlarini ishlab 
chiqarishga joriy etish lozim. Burning uchun yangi texnologiyalarni joriy etish, 
yangi uskunalarni, xomashyo va materiallarni sotib olish, xodimlar malakasini 
oshirish lozim bo`ladi. Bunday holatni muntazam ravishda saqlab turish uchun 
xo`jalik yurituvchi sub`ektlar ma`lum miqdordagi kapitalga ega bo`lishlari kerak. 
Ammo amalda doim ham shunday bo`lavermaydi. SHuning uchun rahbarlar va 

---

170 
menedjerlar oldida strategik rejalarni amalga oshirish uchun investitsion 
mablag’lar manbalarini qidirib topish masalasi ko`ndalang turadi. 
Investitsiyalar iqtisodiyotni rivojlantirishda etakchi o`rinni egallaydi, 
chunki investitsiya orqali kapital jamg’armalari jamg’arishiga va uning natijasida 
mamlakatning ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirish va iqtisodiy o`sishga 
erishiladi. 
Investitsiyalar birinchi navbatda yalpi ichki mahsulot bir qismining 
harakati bo`lib, ular milliy iqtisodiyotning takror ishlab chiqarish parametrlarini 
aniqlab beradi, iste`mol va iqtisodiy o`sish qat`iyligini, ijtimoiy rivojlanishning 
kelajagini real aks ettiradi. 
Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati bo`yicha qarash va 
nuqtai nazarlarni tahlili shuni ko`rsatdiki, turli iqtisodiy fanlar va amaliy 
faoliyatlarda ular turlicha talqin qilinadi. Umumiy iqtisodiy fanlarda 
investitsiyalar – kapitalni jamg’arish jarayoni deb qaraladi. Investitsiyalarning 
mohiyati rejali, bozor va o`tish davri iqtisodiyoti sharoitlarida bir-biridan 
investitsion faoliyat qatnashchilari, moliyalashtirish manbalari, investitsiya riski, 
investitsion tsikl axborot bazasi, loyihani amalga oshirish sharoiti va h.k.lar 
bo`yicha farq qiladi. 
Investitsion faoliyat ikki makro va mikro darajada amalga oshiriladi. 
Birinchi darajada davlat va rahbar strukturalar amalga oshirsa, ikkinchisida esa 
xo`jalik yurituvchi sub`ektlar – korxonalar, firmalar, kompaniyalar va boshqalar 
amalga oshiradilar. Ikkala holatda ham gap investitsiyalash strategiyasi, uning 
o`lchamlari va olingan natijalari haqida boradi. 
Amaliyotda uch xil investitsiya turlari mavjud: moliyaviy, moddiy va 
nomoddiy investitsiyalar. 
Moliyaviy investitsiyalar – kapitalni har xil moliyaviy aktivlarga 
qo`yilishini anglatadi. Moddiy investitsiyalar – material ob`ektlar yaratilishini 
taqozo qiladi. Nomoddiy investitsiyalar – investor kapitalini kengaytirish va qayta 
takror ishlab chiqarish uchun qo`yilgan nomaterial qo`yilmalar bo`lib, ular mulkiy 
mablag’lar balansida o`z aksini topmaydilar. Investitsiya ko`rsatkichlari joriy va 
solishtirma baholarda hisoblanadi va ifodalanadi. Bunda solishtirma narxlardagi 
hisob-kitoblar faqat so`mda emas, balki AQSH dollarida ham amalga oshiriladi, 
bu esa birinchidan, hisoblanayotgan ko`rsatkichlarga bahoning (inflyatsiyaning) 
ta`sirini bartaraf qilishga, ikkinchidan. so`mning xalqaro kursidagi o`zgarishlarni 
ta`sirini ham bartaraf qilishga olib keladi va shu bilan birga O`zbekistonning 
investitsiya faoliyati ko`rsatkichlarini boshqa mamlakatlardagi xuddi shunday 
ko`rsatkichlar bilan bevosita taqqoslash imkoniyatini yaratadi. 
Investitsiyalar samaradorligi darajasini o`rganishda statistika, iqtisodiyot 
nazariyasi uslublarini qo`llaydi. Uning samaradorlik ko`rsatkichlarini aniqlash 
uslubiyati maxsus hujjat «Investitsion loyihalar samaradorligini baholash 
bo`yicha uslubiy tavsiyanomalar»da keltirilgan. Bundan ko`zlangan maqsad 
ob`ektlarni loyihalash jarayonida eng samaradorligini tanlab olishdan iborat 
bo`lsa, statistikaning vazifasi boshqacha – u investitsion ob`ektlardan foydalanish 
jarayonidagi samaradorlikni aniqlashdan iborat. SHuning uchun samaradorlikni 

---

171 
statistik baholash investitsion ob`ektlarni ham loyihalash, ham ulardan 
foydalanish jarayonlarini o`z ichiga oladi.