O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

11.6. Vaznli o`rtacha indekslar 
Inson hayotida, turmushimizda barcha hodisalar birday ahamiyat kasb 
etmaydi, ayrimlari muhim rol` o`ynasa, salmoqli qimmatga ega bo`lsa, 
boshqalari ikkinchi o`rinli hisoblanadi, ular ichida ahamiyatsizlari yoki 
arzimaydiganlari ham uchrab turadi. SHunday qilib, turli xil hodisalar 
o`zgarishini yagona indeksda umumlashtirish uchun ularning ahamiyatini 
nazarda tutib, har xil vazmindorlikda hisobga olish zarur. Bunday indekslar 
vaznli umumiy indekslar deb ataladi. Ular vaznsiz indekslarga o`xshab ikki 
usulda tuziladi: biri- yakka indekslardan tortilgan (vazmindor) o`rtacha indekslar 
hisoblash, 
ikkinchisi- 
ayrim 
indekslashtirilayotgan 
ko`rsatkichlarni 
vazminlashtirib umumiy agregat barpo etishga asoslanadi. Ilk bor ingliz olimi 
Artur YUng vaznsiz baho indekslarini teng vazmindor bo`lgani uchun tanqid 
qilib, 1811 yilda o`rtacha baho indekslarini vaznli shaklda tuzishni taklif etdi va 
amalda qo`lladi: 
I
p
p
W
W
p


1
0
(11.20) 
bu erda: W -YUng vaznlari 
Hozirgi zamon statistika amaliyotida tortilgan arifmetik o`rtacha indeks 
quyidagicha tuziladi: 
I
i d
p
p
j


bu erda 




n
j
j
j
j
p
W
W
d
p
p
i
1
0
1
;
uy xo`jaliklarining umumiy 
agregat xarajatlarida ayrim tovar va xizmatlar (yoki guruhlarning) salmoi, W
i
ayrim tovar va xizmatlar xarid xarajatlari, 

W
j
umumiy uy xo`jaliklari byudjet 
xarajatlari. Odatda vaznlar bazis davr holatida olinadi. Bu holda miqdoriy 
ko`rsatkichlar uchun tortilgan o`rtacha arifmetik indeks bazis vazinli agregat 

---

108 
indeksga teng. Chunki:






0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
p
q
p
q
p
q
p
q
q
q
sifat ko`rsatkichlar uchun ham bu 
indeks bazis vazinli agrugat indeksga barobar. Chunki: 






0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
p
q
p
q
p
q
p
q
p
p