O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat universiteti
Download 320.57 Kb.
|
KIMYO MUSTAQIL ISH
|
CaO Ca(OH)2 SrO Sr(OH)2 BaO Ba(OH)2 FeO Fe(OH)2
MgO Mg(OH)2 CrO Cr(OH)2 MnO Mn(OH)2 Mn2O3 Mn(OH)3 Na2O + H2O = 2NaOH K2O + H2O = 2KOH BaO + H2O = Ba(OH)2 Asosli oksidlar kislotali oksidlar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladi: СaO + CO2 = CaCO3 CuO + SO3 = CuSO4
Asosli oksidlar kislotalar bilan ta’sirlashadi: СuO + H2SO4 = CuSO4 + H2O MgO + 2HNO3 = Mg(NO3)2 + H2O Kislotali oksidlar. Oksidlariga kislotalar to’g’ri keladigan oksidlar kislotali oksidlar deyiladi.Kislotali oksidlar metallmaslarning oksidlari va ba’zi bir metallarning yuqori valentli oksidlari ham kislotali oksidlar hisoblanadi (СrO3; Mn2O7 ;MnO3). Har bir kislotali oksidga kislota to’g’ri keladi: SO2 H2SO3 SO3 H2SO4 N2O3 HNO2 N2O5 HNO3 P2O5 H3PO3 P2O5 HPO3 P2O5 H3PO4 P2O5 H4P2O7 Cl2O HClO Cl2O3 HClO2 Cl2O5 HClO3 Cl2O7 HClO4 CrO3 H2CrO4 CrO3 H2Cr2O7 SiO2 Kislotalar. Kislotalar eritmada dissotsilanib vodorod kationlarini hosil qiladi.Agar kislota ko’p asosli bo’lsa bunday dissitsilanish jarayoni bosqichli boradi: HCl=H++Cl- HNO3=H++NO3- HclO4=H++ClO4-
HSO4-= H++SO42- HPO42-=H++PO43- Kislota eritmalari nordon ta’mli bo’lib ,lakmus indikatorini qizil rangga kiritadi.Fenolftalein indikatori kislotalar ishtirokida o’z rangini o’zgartirmaydi. Tuzlar. Tuzlar beshga bo’linadi:o’rta tuzlar,nordon tuzlar,asosli,qo’sh va kompleks tuzlar. O’rta tuzlar tarkibiga ko’ra faqat metall atomi va kislota qoldig’idan tuzilgan. Ular to’la dissotsilanadi.Shuning uchun ular dissotsilanganda faqat metall kationlari va kislota qoldig’i anionlari hosil bo’ladi: NaCl=Na++Cl- K3PO4= 3K++PO43- CuSO4=Cu2++ SO42- Fe2(SO4)3=2Fe3++3SO42- Al(NO3)3=Al3++SO42- Na2SO4=2Na++SO42- FeCl3=Fe2++3Cl- MgSO4=Mg2++SO42-
Asosli tuzlarning dissotsilanishi.Bunday tuzlarning dissotsilanishi bosqichli borib ,metall kationlari, gidroksil anioni va kislota qoldig’i anioni hosil bo’ladi: CuOHCl «CuOH+ + Cl- (CuOH)2SO4 « CuOH+ +SO42- CuOH+ «Cu2++OH- CuOH2+ «Cu2+ + OH- AlOHSO4 «AlOH2+ + SO42- |Al(OH)2|2SO4 « 2Al(OH)2++ SO42- AlOH2+ «Al3++OH- 2Al(OH)2+« AlOH2+ +SO42- AlOH2+ «Al3++OH- Asosli tuzlarning olinishi.Кuchsiz va ko’p negizli asoslarga kuchli kislotalar ta’sir ettiriladi va bu reaksiyalarda asoslar mo’l miqdorda olinadi: Cu(OH)2 + HCl= CuOHCl + H2O Mo’l CuOHCl + HCl= CuCl2+ H2O Al(OH)3 + HCl= Al(OH)2Cl +H2O Mo’l Al(OH)2Cl+HCl= AlOHCl2 + H2O AlOHCl2 +HCl= AlCl3 + H2O 2Al(OH)3 + H2SO4 =|Al(OH)2|2SO4 + 2H2O 2 |Al(OH)2|2SO4+ H2SO4=2AlOHSO4 + 2 H2O 2AlOHSO4+ H2SO4=Al2(SO4)3 + 2H2O 2 Mg(OH)2 + H2SO4= (MgOH)2SO4 + 2H2O Mo’l (MgOH)2SO4 + H2SO4= 2MgSO4 + 2H2O Qo’sh tuzlar.Тarkibida bir paytni o’zida ikkita har xil metall ushlab turadi.Qo’shaloq tuzlar ko’p asosli kislotalardagi vodorod atomlarini har xil metallarga almashinishi tufayli hosil bo’ladi. H2SO4 NaKSO4 H3PO4 NaKLiPO4 H2SO4 KCr(SO4)2 Qo’sh tuzlar dissosilanishida turli metall kationlari va kislota qoldig’i anioni hosil bo’ladi: NaKSO4 Û Na+ + K+ +SO4 2- NaKLiPO4Û Na+ +K++ Li+ + SO42- KCr(SO4)2ÛK++ Cr3+ + 2SO42- 20-mavzu: Kimyo reaksiyalarinig asosiy turlari Kimyo reaksiyalarining asosiy turlari Kimyoviy reaksiya bir kimyoviy moddalar majmuining boshqa moddalarga aylanishi jarayonidir.[1] Kimyoviy reaksiyalar spontan, yaʼni oʻz-oʻzidan, yoki boshqariluvchi boʻlishi mumkin. Ikkinchi holda kimyoviy reaksiyani oʻtkazish uchun tashqaridan biror energiya (issiqlik, yorugʻlik, elektr) talab etiladi. Kimyoviy reaksiyalarda elektronlar harakati bosh rolni oʻynaydi. Kimyoviy reaksiyaga kirishuvchi moddalar reagentlar, deb ataladi. Reaksiya natijasida hosil boʻladigan moddalar esa kimyoviy reaksiya mahsulotidir. Kimyoviy reaksiyalar kimyoviy formulalar orqali ifoda etiladi. Kerakli mahsulotni olish uchun bir necha reaksiyalar ketma-ketligi talab etilishi mumkin, bu jarayonga kimyoviy sintez deyiladi. Kimyoviy reaksiyalar - bir turdagi kimyoviy moddalarningtarkibi va xossalari jihatidan farq qiladigan ikkinchi turdagi moddalarga aylanish jarayoni. Kimyoviy reaksiyalarni kimyoviy tenglama bilan ifodalash mumkin, mas, sulfat kislotaga ruh taʼsir ettirilganda ruh sulfat va vodorod gazi hosil boʻladi: H2SO4+Zn=ZnSO4+H2T. Kimyoviy reaksiyalarda atomlar oʻzgarmaydi, bir birikmadan ikkinchisiga oʻtadi, xolos. Kimyoviy jarayonlarda toʻgʻri (qaytmas) reaksiya (mas, vodorod yodidning vodorod va yoddan hosil boʻlishi: N2+12->2N1) bilan bir qatorda, qaytar reaksiya (mas, vodorod yodidning parchalanishi:2HI<=>H2+I2) ham sodir boʻladi. Kimyoviy reaksiyalardaishtirok etadigan elementlarning oksidlanish darajadari (valentliklari) oʻzgarsa, bunday reaksiyalar oksidlanish-kaytarilish reaksiyalari deyiladi. Kimyoviy reaksiyalarda molekulalar, atomlar va ionlar ishtirok etishi mumkin. Shunga koʻra, reaksiyalar uchga boʻlinadi: oddiy, ionli va radikal reaksiyalar. Oddiy reaksiyalarda molekulalar oʻzaro reaksiyaga kirishadi, mas, N2+S12=2NS1. Ionli reaksiyalar ionlar ishtirokida boradi, mas, N++ON~ =N2O. Radikal reaksiyalarda oraliq mahsulot sifatida albatta erkin radikal hosil boʻladi. Radikal reaksiyalar, odatda, zanjir tarzida boradi (k,. Zanjir reaksiyalar). Toʻgʻri va teskari reaksiyalar tezligi teng boʻlganda sistemada kimyoviy muvozanat karor topadi (qarang Kimyoviy termodinamika). Murakkab reaksiyalar, parallel reaksiyalar, ekzotermik reaksiyalar, endotermik reaksiyalar, qattiq fazali reaksiyalar ham mavjud.[2]
1. Barkamol avlod orzusi. Tuzuvchilar: Qurbonov Sh., saidov X., Axliddinov R. T.sharq. 2000. 2. Ibrohimjon Asqarov, To`xtaboyev N, G`opirov K., kimyo 8-sinf o`quvchilari uchun darslik. 3. O`.M. Mardonov, M.M Abdulxayeva Akademik litsey va kasb hunar kollejlari uchun darslik. Toshkent 2002. 4. www ziyo.uz 1.Парпиев Н.А., Раҳимов Ҳ.Р., Муфтахов А.Г. “Анорганик кимё” (назарий асослари) Т.: “Ўзбекистон” 2000. 479 бет. 2.Парпиев Н.А., Муфтахов А.Г., Раҳимов Ҳ.Р. “Анорганик кимё” Т.: “Ўзбекистон” 2003. 504 бет. 3.Раҳимов Ҳ.Р., Тошев Н.А., Мамажонов А.М. “Анорганик кимёдан практикум” Т.: “Ўқитувчи” 1980. 294 бет. 4.Парпиев Н.А., Решетникова Р.В., Ходжаев О.Ф., Хамидов Ҳ.А, Қадирова Ш.А. “Ноорганик кимёдан лаборатория машғулотлари” Т.: “ЎзМУ”, 2005. 194 бет. 5 M.M.Abdulxayeva , O’.M. Mardonov .“KIMYO” akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining talabalari uchun darslik T.:“ O’zbekiston ”- 2002, 6.“O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat milliy nashriyoti Toshkent-2006 I.R.Asqarov, N.X.To’xtaboyev, K.G’.G’opirovDownload 320.57 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|