O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti

Nutqning grammatk tuzumini shakillantirish.
Bola tilining grammatik tuzumuni o’z vaqtida shakillantirish – uni to’laqonli nutqiy va umumiy psixologik rivojlantirishning muxim sharti hisoblanadi.
Tilning grammatik tuzumini bola predmetli harakatli o’zlashtirish bilan uzviy bog’liqlikda bilishni rivojlantirish asosida egallaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqining grammatik tuzumini shakillantirish morfologiya so’zlarni rodlash, sonlar, kelishiklarga qarab o’zgartirish) so’z hosil qilish ( maxsus vositalar yotdamida bir so’z negizida boshqa so’z hosil qilish), sintaksis ( oddiy va qo’shma gaplarni tuzish) ustidagi ishlarni o’z ichiga oladi.
Bolalar grammatik tuzumni – sintaksis, morfologiya, so’z hosil qilishni shakillartirish o’zining aloxida xususiyatiga ega bo’lib, ularni rivojlantirish uchun pedagog turli vosital;arni qo’lashi zarur.
Didaktik o’yinlar va grammatik mazmundagi mashqlar – bolalarning tilga oid o’yinlari, ularning grammatik sohasidagi faolligini rag’batlabtirishning muxum vositasidir. Pedagog bolalarga so’z birikmasini o’ylab ko’rish, so’ngra gapda so’zlarni bir biri bilan to’g’ri bog’lash qobiliyatini o’rgatishi zarur.
Bolalar fikrlarida murakkab sintaktik tuzilmalarni shakillantirishni ” yozma nutq vaziyatida ” ya’ni bola matnni aytib turadigan, katta yoshli kishi esa, uni yozib boradigan vaziyatda amalga oshirish tavsiya etiladi.
Bolaga bir turdagi tuzilmalardan foydalanmagan holda so’zlarning to’g’ri tartibini qo’llashda yordam beradigan mashqlarga aloxida etiborni qaratish zarur.
Shunday qilib nutqning gammatik tuzimini shakillantirish jarayonida sintaktik birliklar bilan amallar bajarish ko’nikmasi shakillanadi, muayyan muloqot sharoitida va ravon manalogik fikrlarni tuzish jarayonida til vositalarini ongli ravishta tanlash taminlanadi
Bola tilining grammatik tuzumini shakillantirish uning nutqi ( tili ) rivojlanishining umumiy oqimida ro’y berishi lozim; pedagogik raxbarlik shakillari va metodlari umumiy nutqiy rivojlaninshning bosqichma - bosqich xususiyatga egaligini, eng avvalo diolog va monologni, so’zgacha bo’lgan mazmunli – semantik tizimdan vaziyatga oid ixtiyoriy iborali nutqqa o’tish ( undan keyinchalik diolog va monolog rivojlanadi), bolalarning nutqiy havaskorligi soxasi sifatida tengdoshlar bilan muloqotning diologik shakillarini o’zlashtirishni xisobga olish lozim.