O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. K. Umarova. G. Q. Salijanova

 
 
3.7. Flоtаtsiya jаrаyonigа tа’sir etuvchi оmillаr 
Flotatsiya - universal va yuqori texnologik ko‘rsatkichlarga erishish mumkin 
bo‘lgan jarayon hisoblanib, uning borishiga ko‘p sonli omillar ta’sir qilishi mumkin. 
Ularga: dastlabki mahsulotning mineral tarkibi va yirikligi, bo‘tananing zichligi, 
harorat, reagent tarkibi, suvning tarkibi, flotatsiya vaqti, bo‘tananing mashinadagi 
aeratsiyalanish darajasi va h.k. 

---

138 
Boyitilayotgan rudaning mineral tarkibiga qo‘llanadigan reagentlarni tanlash, ularning 
sarfi, va rudadagi komponentlarni ajralish ketma-ketligi tanlanadi. Rudani mineral - 
petrografik o‘rganish asosida flotatsiyadan oldin hamma mineral komponentlarning 
tarkibi, o‘simtalarning o‘zaro tuzilishi, begona aralashmalarining oksidlanish darajasi 
va har qaysi komponentning massa ulushi belgilanadi. Buning asosida reagentlar 
tanlanadi, yanchish va flotatsiya sxemalari belgilanadi. 
Turli xil rudalar turlicha flotatsiyalanadi. Sulfidli minerallarni nosulfid minerallardan 
flotatsiya usuli bilan oson ajratish mumkin. Sulfidli rudalarning oksidlanishi va tanlab 
eritilishi natijasida hosil bo‘lgan oksidli rudalarning flotatsion qobiliyati sust bo‘ladi va 
ular avval sulfidlanmasdan turib flotatsiyalanmaydi. 
Flotatsiyada dastlabki mahsulotning yirikligi shunday bo‘lishi kerakki, qimmatbaxo 
komponent zarrachalari o‘ziga yopishgan puch tog‘ jinslari minerallardan to‘liq ozod 
bo‘lgan va flotatsiyalanuvchi zarrachalarning o‘lchami havo pufakchalarining 
ko‘tarilishi kuchiga mos kelishi kerak. 
Odatda flotatsiyani zarrachalarning o‘lchami 0,02-0,5 mm orasida olib boriladi. 
Flotatsiyalanuvchi mineral zarrachalarning maksimal o‘lchami ularning gidrofobligiga 
va shakliga bog‘liq. Rudani flotatsiyadan oldin yanchganda shunga erishishkerakki, 
dastlabki bo‘tana tarkibida flotatsiyalanishi mumkin bo‘lmagan yirik zarrachalar ham, 
shuningdek, ajralishni keskin ko‘paytiruvchi va reagentlar sarfini oshiruvchi,o‘lchami 
0,02 mm dan kichik bo‘lgan shlamlar bo‘lmasin. 
Bo‘tananing qattiq zarrachalarining massa ulushi 15-40% gacha bo‘lishi 
mumkin. Flotatsiya’ning ba’zi operatsiyalarida suyuqroq bo‘tana ishlatish maqsadga 
muvofiq bo‘lsa, ayrim operatsiyalar uchun esa bo‘tana quyultiriladi. 
Bo‘tananing zichligi katta bo‘lganda uning pufakchalar bilan to‘yinish darajasi 
pasayadi, yirik mineral zarrachalarning flotatsiyalanishi yomonlashadi, konsentratning 
sifati pasayadi. Yuqori sifatli konsentrat olinishi talab qilinganda flotatsiya suyuqroq 
bo‘tanada olib boriladi. 
Haroratning ortishi ko‘p xollarda flotatsiya jarayoniga ijobiy ta’sir etadi. Bunda 
bir qator reagentlarning (ayniqsa, yog‘ kislotalari va sovunlar) eruvchanligi ortib, 
ularning sarfi kamayadi. shu bilan bir vaqtda to‘plovchi sifatida ksantog‘enatlar 

---

139 
ishlatilganda bunday xol kuzatilmaydi va bunda bo‘tanani faqat qish kunlaridagina 
isitish maqsadga muvofiq. 
Flotatsiyada reagentlar tarkibi ishlatilayotgan reagentlarning turi, ularning sarfi, 
jarayonga berilish tartibi reagentlarning bo‘tana bilan ta’sirlashuv vaqti bilan 
belgilanadi. Reagent tartibi berilgan rudaning flotatsion qobiliyatini, mineral 
zarrachalarni yirikligi, suvning tarkibi va h.k.larni o‘rganish borasida olib borilgan 
tajribalar asosida tanlanadi. 
Odatda reagentlar quyidagi ketma-ketlikda qo‘shiladi: muhitning regulyatorlari, 
depressorlar (aktivatorlar), to‘plovchi va ko‘pik hosil qiluvchilar. 
Muhit regulyatorlari tegirmonga yoki chanlarga beriladi. To‘plovchilar esa kontakt 
chanlar yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri flotomashinalarga beriladi. Tuplovchi odatda bira-to‘la 
emas, balki oz-ozdan qo‘shiladi. Ko‘pik hosil qiluvchilar flotatsion kameraga beriladi. 
Suvning tarkibi - flotatsiya jarayoniga ta’sir qiladi, chunki suv zining tarkibida har xil 
ionlar, yerigan gazlar va boshqa qo‘shimchalarni saqlaydiki, ular muhitning pH ini 
o‘zgartirib, ko‘pik hosil bo‘lishini yomonlashtiradi va reagentlar sarfini oshiradi. 
Bo‘tanadagi ionlar kerak bo‘lmagan holda minerallarga aktivligini oshiruvchi yoki 
sundiruvchi sifatida ta’sir qilishi mumkin. 
Flotatsiya vaqti-flotatsiyalanuvchi komponentning konsentratga ajralish darajasi va 
konsentratning sifatini belgilaydi. Olib borilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, flotatsiya 
vaqtining ma’lum bir chegarasi (optimum) bo‘lib, flotatsiya vaqtining optimumdan 
oshishi 
iqtisodiy 
jihatdan 
maqsadga 
muvofiq 
emas, 
chunki 
qimmatbaho 
komponentning konsentratga ajralishining sezilarsiz darajada ortishi flotatsiya 
vaqtining ancha uzayishi, konsentratsifatining yomonlashishi va flotatsion mashina 
ishlab chiqarish unumdorligining kamayishi hisobiga sodir bo‘ladi. 
Bo‘tananing ayeratsiyalanish darajasi flotatsiya vaqti va boyitishning texnologik 
ko‘rsatkichlariga ta’sir qiladi. Bo‘tananing ayeratsiyalanish darajasi ortishi bilan 
flotatsiya vaqti kamayadi. Biroq, bo‘tanani havo bilan xaddan tashqari to‘yintirish 
ularni qo‘shilishini ko‘paytiradi. Nisbatan yirik pufakchalar katta tezlikda qalqib 
chiqib, ulardan mineral zarrachalarning ajralish ehtimolini oshiradi. Butanada mineral 

---

140 
zarrachalarni ko‘tarish uchun nisbatan yirik zarrachalar (d = 1mm) ning ham, va 
mineral zarracha yuzasini aktivlashtiruvchi mayda pufakchalarning ham bo‘lishi kerak. 
Flotatsiya’ning samarali ketishiga flotatsion mashinaning ishlashsharoiti ham ta’sir 
qiladi. Mashinaga tushayotgan bo‘tananing xajmi va undagi qattiq zarrachalarning 
massa ulushi (zichligi) doimiy bo‘lishi kerak. 
Flotatsion mashinani xaddan tashqari yo‘qlashmetallni konsentratga ajralishini 
kamaytiradi, chunki flotatsiya vaqti kamayadi. Mashinaga yetarli miqdorda mahsulot 
solinmasa, buning aksicha, flotatsiya vaqti ortadi va ko‘pikli mahsulotga puch tog‘’ 
jinslari o‘tib ketib, konsentratsifati yomonlashadi.