Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat
Download 4.08 Mb. Pdf ko'rish
|
Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish asoslari
|
Qidirishning geologik asoslari boʻlib
qidirish mezonlari va qidirish belgilari xizmat qiladi. 16 Foydali qazilma konining u yoki bu turini topish imkoniyati borligini koʻrsatuvchi har qanday geologik bilimlar qidirish mezonlari hisoblanadi. Foydali qazilma borligidan yoki bor boʻlishi mumkinligidan darak beruvchi dalillar - qidirish belgilari deyiladi Barcha foydali qazilma konlarini Yer qobigʻining shu foydali qazilma joylashgan qismida sodir boʻlgan turli geologik jarayonlar natijasida paydo boʻlgan geologik jismlar deb koʻrib chiqish mumkin. Bu konlarning paydo boʻlish va joylashish qonuniyatlarini turli geologik fanlar tushuntirib beradi. Umumiy geologiya Yer qobigʻida sodir boʻladigan jarayonlar, ularning xususiyatlarini, bu jarayonlarning tasniflanishi tushuntirib beradi. Tarixiy geologiya stratigrafiya asoslarini, paleontologiya va jarayonlarning yoshini aniqlash masalalarini tushuntirib beradi. Mineralogiya fani Yer qobigʻida kimyoviy elementlarning mavjud boʻlish shakllarini, ya’ni minerallarning turlari, xususiyatlari, hosil boʻlish sharoitlarini va ishlatilish sohalarini oʻrgatadi. Petrografiya fani esa turli minerallarning majmualaridan tashkil topgan togʻ jinslarini oʻrgatadi. Turli togʻ jinslari turli sharoitlarda paydo boʻlib, turli xususiyatlarga ega boʻladilar va turli foydali qazilmalarni oʻz tarkibida saqlashlari mumkin. Foydali qazilmalar geologiyasi fani qidirish va razvedka qilish uchun mezonlarni tanlashda eng katta ahamiyatga ega boʻlgan fan hisoblanadi. Bu fan turli genetik va sanoat turlarga mansub konlarning hosil boʻlish sharoitlarini tushuntirib berish orqali qidirish mezonlarining asosini ta’minlab beradi. Konlarning hosil boʻlishida yer osti suvlarining roli katta ekanligini hisobga olgan xolda qidirish mezonlarini oʻrganishda gidrogeologiya fanining ahamiyati ham yaqqol namoyon boʻladi. Ba’zi konlar uchun bu fan bilimlari asosiy mezon boʻlib xizmat qiladi. Masalan uran konlarining qumtoshli-infiltratsion turlari yer osti suvlarining faoliyati bilan chambarchas bogʻliqligi tufayli gidrogeologik mezon asosiy rol oʻynaydi. Geofizika, geomorfologiya, geotektonika va boshqa fanlar foydali qazilma konlarining paydo boʻlishida bu jarayonning ba’zi tomonlarini tushuntirib berishi tufayli qidirish mezonlarining mos turlarini ajratish qoʻllash imkoniyatini yaratadi. Demak tabiatdagi turli geologik obyektlarning turli-tuman xususiyatlarini oʻrganadigan geologik fanlar turli qidirish mezonlarini ishlab chiqishga yordam beradi. Amalda geologik bilimlarni jamlovchi turli geologik fanlarga mos tarzda quyidagi qidirish mezonlarini ajratish mumkin: iqlim, stratigrafiya, fatsial-litologiya, magmatogen, struktura-tektonik, mineral- 17 geokimyoviy, metamorfogen, geomorfologik, gidgogeologik, geofizik va boshqa mezonlarni ajratish mumkin. Ba’zi mezonlar butun Yer qobigʻida amal qiladi, ba’zilari esa faqat muayyan hududlarda amal qilishi mumkin. Har xil genetik turlarga mansub konlarning joylashishini tushuntirib berishda turli mezonlarning ahamiyati turlicha boʻlishi mumkin. Qidirish belgilari esa daliliy ma’lumotlar boʻlgani uchun aslida bizning nazariy bilimlarimizga bogʻliq emasdir. Ya’ni, belgi bu daliliy topilmadir. Topilma biz kutgan, ya’ni nazariy bashortalangan joyda va koʻrinishda yoki biz kutmagan joydan va biz kutmagan koʻrinishda topilib qolishi mumkin. Shunisi bilan mezonlar va belgilar bir-biridan farq qiladi. Ba’zi belgilarning koʻp marta kuzatilishi, ularning ilmiy jihatdan tushuntirib berilishi va belgining topilishi tasodifiy emas, balki ma’lum darajada qonuniyatga boʻysunishi aniqlansa, bu belgi keyinchalik mezon sifatida ishlatilishi mumkin. Demak mezonlar bilan belgilarning farqlanishi shartli ravishda bajarilar ekan. Download 4.08 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|