O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Tojiev, I. Ne’matov, M. Ilxomov

Asabni pallajlovchi zaharli moddalar. Bu guruhga fosfor-organik zaharli 
moddalar kiradi: zarin, zoman, VI-iks. ular hammasi rangsiz, hidsiz suyuqliklar 
bo‘lib, bir-biridan uchuvchanligi, turg‘unligi va zaharliligi bilan farqlanadi. Bu 
xususiyatlar ularning tuzilishi va fizik-kimyoviy xossalari turlicha bo‘lishligidadir. 
Lekin bu guruxga kiruvchi qurollarning hammasi bir umumiy ta’sir xususiyatiga 
ega. Ya’ni ular organizmga kirganda fermentlarni o‘ldirib, hamma asab 
impulslarini ingibirlaydi, ya’ni sekinlatib to‘xtatiladi va natijada zaharlanish yuz 
berib, organizm pallajlanadi. 
Zarin - uchuvchan, uchuvchan zaharli modda hisoblanib, zichligi 1,1 
qaynash xarorati 158
0
S, muzlash xarorati esa -56
0
S. U suvda va organik 
erituvchilarda yaxshi eriydi. Zarin kuchli zaharlovchi modda bo‘lib, uning 
o‘rtacha o‘ldirish dozasi 0.10 mg/l (1 daqiqa ichida). Uning par holdagisi kuchli 
 

---

ta’sir etadi, ayniqsa, ko‘z qorachig‘ini tez kichraytirib yuboradi. 
Zarindan zaharlanishning belgilari: mioz, nafas olishning og‘irlashuvi, 
ko‘krak qafasini og‘rishi. 
VI-iks - yomon uchuvchan, suvda yomon, ammo organik erituvchilarda 
yaxshi eriydigan, zaharli modda hisoblanadi. Uning zichligi 1,1 qaynash xarorati 
esa 300
0
S, muzlash xarorati 50
0
S. VI-iks tarqalgan joylarda turg‘unligi: yozda - bir 
xaftagacha, qishda esa bir oy va undan ko‘p. Uning kuchli ta’siri aerozol holda 
kuzatiladi. 
VI-iks nafas yo‘llari, teri, kiyim-kechaklar orqali ham ta’sir etib, odamlarni 
kuchli zaharlaydi. VI-iksning o‘ldirish dozasi 1 minutda 0,01 mg/l, teri orqali tasir 
etganda 7 mg/l ni tashkil etadi.
Zoman - xossalari jihatidan zarin bilan VI-iksni oralig‘idagi o‘rinni egalab, 
suvda yomon eriydigan zaharli modda. Zaharliligi zarindan 5 marta kuchli, lekin 
VI-iks dan kuchsiz hisoblanadi.