O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

17-§. Arxivlashtirish dasturlari 
Kompyuterlar bilan ishlash paytida informatsiya (fayl, dastur) yukotilishi 
mumkin. Chunki tasodifiy yuk kilish, virusdan zararlanishi (yuktirish), disklarni 
yaroksizlanishida uchraydi. Axborotni himoyalash uchun uning zahira nusxalari 
arxiv holda bulishi lozim. Arxivlash saklanayotgan axborotni ixchamlashga imkon 
yaratadi. Boshka tomondan, axborotning kompyuterlar orasida disket orkali 
kuchirilishi doimo kulay, ayniksa, ixcham yoki zichlangan holda.
Arxivlar (fayllar tahlami) yaratilishi uchun maxsus dasturlar –arxivatorlar 
kullaniladi. Arxivatorlar axborotni maxsus ixchamlashtirish usullarini kullash 
yordamida fayllarni kichik ulchamli nusxalarini yaratadi va bir necha fayllar 
nusxalarini yagona arxiv faylga jamlashi mumkin.
Arxivator dasturlar. Arxiv fayl yaratishda quyidagi dasturlar kullaniladi, 
ularni ikki sinfga bulish mumkin:
1. Ixchamlovchi, tahlovchi dasturlar, arxivatorlar; 
2. Zahira nusxa olish dasturlari.
Tahlovchi dasturlar axborotni ixchamlashning maxsus usullarini kullash 
yordamidafayllarning kichik ulchamli nusxalarini yaratadi va bir necha fayllar 
nusxalarini yagona arxiv faylga jamlashi mumkin. Zahira nusxa olish dasturlari 
kattik diskdagi axborotni stimer kassetalari yoki disketaga nusxasini olish uchun 
muljallangan.
Arxiv fayl. Arxiv fayl ixcham holda joylashtirilgan bir yoki bir necha fayllar 
yiGindisidan iborat bulib, yaxlit fayldan ularning zarurat tuGilishida dastlabki 
kurinishda chikarib olish mumkin. Arxiv fayl uzida mundarijani aks ettiradi va unda 
quyidagi axborot mavjud:
Fayl nomi, katalog haqida ma’lumot, faylni aniklash sanasi va vakti, diskdagi 
fayl ulchami, arxivdagi ulchami, arxiv butunligini tekshirish uchun har bir faylni 
tsiklik nazorati, Arj, Pkzip, JHA, Pkpak, Jce.
Qisqacha tavsifi. RAR 1. 33 ning Pkzip 2. 04 e, Arj 2. 41, JHA 2. 11 ga 
solishtirma asosiy tavsifini beramiz: 

---

172 
1. Ixchamlash darajasi. EXE, COM, ZIR, OBY, OVR xildagi fayllarda va ularga 
uxshash RAR boshka arxivotorga solishtirganda maksimal kisish darajasini 
ta’minlaydi, bu bilan PKZIP VA ARJ dan 0, 5-3% ga utadi (EXE va COM fayllar, 
LZEXE, PKZITE, DIET tipdagi dasturlar tomonidan ixchamlashtirilgan). Ayrim 
fayllar yutuk ulchamning 5-7% ga etishi mumkin. Ixchamlash usuli natijaga 
unchalik ta’sir kilmaydi. Matnli axborot PKZIP va ARJ kabi ixchamlanadi.
2. Ixchamlash uslubiga boGlik, odatda 32 kilobayt ulchamli fayllarda. Katta matnli 
fayllarda RAR odatda boshka arxivatorlardan ancha ustun. Ma’lumotlar bazasi 
fayllari kayta ishlanganda RAR, PKZIP arxivatorlari bir muncha yon beradi (ayrim 
xollarda ARJ), bunda ish ulchami va vaktiga ixchamlash metodi (uslubi) ta’sir etishi 
mumkin (m0-m5). Grafik axborotni zichlashish darajasi fayllar turiga boGlik. Katta 
mikdordagi kichik fayllarni tahlashda (RAR) ARJ va PKZIP dan fayllar nomlari 
hisobiga yutishi mumkin. Uzluksiz (solid) arxiv yaratishda, ular tarkibida bir xil 
fayllar bulsa, ixchamlash (kisish) darajasi 10-40% va undan ortik oddiy arxivga 
tahlashdan ustun keladi.
3. Ixchamlash tezligi RAR tahlash tezligi PKZIP tezligidan 15 % kam. Boshka 
arxivatorlar sekinrok ishlaydi.
Ochish tezligi.
Ochish tezligi buyicha RAR fakat PKZIPdan keyin turadi.
4. Talab kilinuvchi resurslar: RAR ishlashi uchun MS. DOS 3. 0 yoki cungi boshka 
versiyalari zarur. Bush operativ xotiraning kiritishi uchun minimal ulchami 380 
kilobayt, bu kursatkichning oshirishini tahlash va ochish tezligini oshirishini, disk 
operatsiyalarini buferlash hisobiga tula ekranli koplashda ishni tezlatish mumkin.
5. Kushimcha imkonyatlar.
Standart vazifalardan tashkari RAR kuydagalarni taminlaydi:
1. Tula ekranli interfeys boGlanish: 
a) ochiluvchi va yopiluvchi fayillarni tanlash; 
b) arxivdagi kichik kataloglar strukturasi emulyatsiyasi; 
v) “sichkon” bilan ishlash; 
g) konfiguratsiya (shakl) fayilida parametrlarni saklanishi; 

---

173 
d) oddiy va taxlangan fayillarni matnli yoki 16-li shaklda kurish.
2. Maxsus vazifalar: 
a) arxiv faylni disketlarga kuchirish uchun kismlarga bulish (volumes); 
b) о‘z-uzidan ochiluvchi arxivlarni yaratish va modifikatsiya (IFX) kilish; 
v) о‘zi ochiluvchi (taxi ochiluvchi) arxiv tomlarini yaratish; 
g) о‘ta zichlashishi va kisilishi darajali uzluksiz arxivlar(solid) 
yaratish; 
d) parol (shartli suz)lar asosida axborot himoyasi; 
e) arxivlarni modifikatsiyadan himoyalash; 
j) zararlangan arxivlar tuzilishini tiklash; 
z) arxiv va alohida fayllarga izohlarni kushish.
3. Tula ekranli tartibda ZIP, ARJ, LZH arxivlari bilan ishlarni
kullash.
a) tahlanuvchi va ochiluvchi fayllarni tanlash.
b) arxivdagi kichik kataloglar strukturasini emulyatsiya kilish.
v) arxivlar ustida asosiy operatsiyalarni bajarish.