O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Nishonova elektronikaning fizik asoslari o‘quv qo

35-rasm. Elektronlar noelastik qaytish koeffitsientini turli tushish burchaklari uchun F,^o: 1- 0; 2-60; 3- 85 birlamchi elektronlar energiyasiga bog‘liqligi.

36-rasm. elektronlar noelastik qaytish koeffitsientini mishen moddasi zaryadlari nomeriga bog‘liqligi.
Elektronlarning tormozlanish nazariyasi Bo‘r tomonidan elektronlarni izolyasiyalangan atomlar bilan o‘zaro ta’siri klassik modeli ko‘rib chiqilgan va Byote – kvant nazariyasi asosida o‘rgangan. Bo‘r nazariyasining qo‘llanilish kriyteriysi sharti quyidagicha : ν e²/ħ, Byote –nazariyasining qo‘llanilish kriteriysi esa bunga teskari : ν e²/ħ, bu erda ν- elektronning tezligi. Bo‘rga ko‘ra:
= , (4.17)
Bu yerda, 1sm³ hajmdagi atomlar soni ; m –elektronning massasi ; ν_s–elektronlarning atomda o‘rtacha tebranishlar chastotasi;k=1,12.
Byote bo‘yicha esa:
, (4.18)
Bunda, - atomning o‘rtacha ionizatsion potensiali (I Z- atoining zaryadi soni. (4.17) va (4.18) formulalar atomlar tormozlovchi qobilyati uchun gazsimon fazalar uchun olingan.
Energiya yo‘qotishlar tajriba yo‘li bilan Viddington tomonidan olingan bo‘lib, mishenning x- chuqurligida elektronlarning ehtimolli tezliklari uchun quyidagini hosil qilamiz :
ν^{4 4}₀ -s , (4.19)
bu erda s- doimiy; ν₀ elektronlarning boshlang‘ich tezligi ; -moddaning zichligi.

4.7. Haqiqiy ikkilamchi elektronlar

Haqiqiy ikkilamchi elektronlar – modda atomlarining birlamchi elektronlar bilan o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga keladi. Haqiqiy ikkilamchi elektronlarni o‘rganishda haqiqiy ikkilamchi elektronlar emissiyasi koeffitsientini emissiyasi koeffitsientini ) bir qator faktorlarga bog‘liq ravishda o‘rganiladi, hamda energiyalar bo‘yicha ikkilamchi elektronlarni past energiyali (E 50 eV) sohalardagi taqsimot egri chizig‘i tadqiq etiladi.

1. 
   ni chiqish ishiga bog‘liqligi.
   

(Z) bog‘liqlik –modda zichligi (Z) bog‘lanish yurishi bilan korrelirovat qiladi. Har bir katta davrning birinchi yarmi boshlanishida (Z) ning oshishi bilan energetik d-podgruppa elektronlar bilan to‘la borishi natijasida (3d,4d,5d) -koeffitsient ortadi. Har bir davrning ikkinchi yarmida, Z ning ortishi bilan valent r-podgruppa (4r,5r,6r) to‘lishga boshlaydi va koeffitsient kamaya boshlaydi. s-podgruppaning to‘ldirilishiga -kuchsiz bog‘liq bo‘ladi.
d-elektronlar ikkilamchi elektronlar emissiyasida etarlicha o‘rin tutadi deb, hisoblasak unda birlamchi elektronlarnig E₀ energiyasida, d-elektronlarning bog‘lanish energiyasi tartibida, yoki undan kichik bo‘lganda, (Z) bog‘liqlik kuzatilmaydi. Tajribalar ushbu fikirlarni tasdiqlaydi.
1956-yilda Xarrouer ikkilamchi elektronlar energetik spektrida maksimumlarni kuzatdiki, ular elastik qaytgan birlamchi elektronlar cho‘qqisi yaqinida yuqori energetik va quyi energetik sohalari qismida kuzatildilar, ular haqiqiy ikkilamchi elektronlarga mos keladilar. Tadqiqotlar yuqori vakuum (10^-8 Pa) va toza sirtlar uchun E₀ 0,1-2 keV energiyalarda volfram va molibdenlar uchun o‘tkazildilar. Spektrning yuqori energetik sohasida kuzatiladigan piklar (37,b-rasm) xarakteristik energiya yo‘qotishlar spektri bilan, quyi past energetik sohadagilari esa (37-rasm) Oje-jarayonlar bilan tushuntiriladilar.
Aytib o‘tilgan piklarning hosil bo‘lish tabiati qsyidagicha tushuntiriladi. Birlamchi elektron, mishen sirtiga E₀ –energiya bilan tusha turib, to‘ldirilgan D-zona elektroniga shunday energiya beradiki (38-rasm), u A –o‘tkazuvchanlik zonasidagi W_i –Fermi satxiga o‘tadi va o‘tkazuvchanlikning erkin elektroniga aylanadi.