O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Nishonova elektronikaning fizik asoslari o‘quv qo

37-rasm. Molibdenda kuzatilgan ikkilamchi elektronlar emissiyasi energetik spektrining past energiyali (a) va yuqori energiyali (b) qismi, molibden uchun, E₀, eV: 1-500; 2-2000.
Bunda birlamchi elektron , _s- energiyasini yo‘qotib, mishenni energiyasi E E₀ - _s bo‘lgan, noelastik qaytgan elektron sifatida tark etadi. Ushbu natija xarakteristik energiya yo‘qotishni tushuntiradi, va spektrning yuqori energetik sohasida piklar borligini anglatadi.
Bundan so‘ng, Oje-jarayon ketadi. To‘ldirilgan D-zonada vakansiya paydo bo‘ladi, va u V-zonadagi elektron bilan to‘ldiriladi; hamda bunda, E_D- E_V ajralib chiqadi.



(to’ldirilgan zona)

(to’ldirilgan zona)

(o’tkazuvchanlik zonasi)

38-rasm. Xarakteristik energiya yo‘qotish spektroskopiyasi (XEYS) piki va Oje-jarayonlar
Ushbu energiya A-o‘tkazuvchanlik zonasidan elektronlarni urib chiqazishga ketadi, ular mishendpn vakuumga E_A- energiyani yo‘qotib chiqadi. Xuddi shu elektron energiyasi
E (E_D –E_V) – E_A. (4.20)
Agar bo‘sh joy (vakansiya) A zonadan elektron bilan to‘lg‘azilsa, u holda mishendpn chiqqan haqiqiy ikkilamchi elektron energiyasi quyidagicha
E E_D -2E_A. (4.21)
Hosil bo‘lgan Oje-elektronlar haqiqiy ikkilamchi elektronlar spektrida bir qator maksimumlarni hosil qiladi. Ushbu maksimumlarning holati ikkilamchi elektronlar emissiyasi spektri energetik shkalasida birlamchi elektronlarning E₀- energiyasiga bog‘liq bo‘lmaydi va mishen materiali moddasini xarakterlaydi.
Shunday qilib, ikkilamchi elektronlarning Oje-spektrlariga qarab mishen sirtini tozaligini nazorat qilish va begona modda atomlarini aniqlash mumkin bo‘ladi.

4.8.Jonkeri bo‘yicha ikkilamchi elektronlar emissiyasining nazariyasi

Ushbu nazariyaga muvofiq, agar qattiq jismning sirtiga birlamchi elektron tushayotgan bo‘lsa, u yoki elastik qaytadi, yoki u qattiq jismdan boshqa bir elektronni urib chiqarib- noelastik qaytadi. Barcha elektronlar ularning hosil bo‘lish mexanizmlaridan qat’iy nazar ikkilamchi elektronlar deb hisoblanishadi.
Qattiq jism sirtiga tushayotgan elektron ta’sirida sirtdan x- masofada joylashgan O –nuqtada ikkilamchi elektron hosil bo‘lib, sirtga qarab ostida harakatlansin (39-rasm). Bunda faraz qilinadiki, ikkilamchi elektronlarning hosil bo‘lishi mishen ichiga qarab to‘g‘ri chiziqli harakat qilayotgan birlamchi elektronlarning tormozlanishi bilan bog‘liq bo‘ladi.