O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Nishonova elektronikaning fizik asoslari o‘quv qo

40-rasm. Jonkeri bo‘yicha f–funksiyaning A parametrga bog‘liqligi.
(4.34) ifodadan sochilish koeffitsienti elektronlarni o‘tkazuvchanlik zonasidan vakuumga chiqishi bilan aniqlanadi va erkin elektronlarning konsentratsiyasiga etarlicha bog‘liq bo‘ladi. Dielektriklar uchun _diel, metallardagi _metall anchagina kichik ( _{diel metall}). Shu sababdan E₀ ning σ maksimumga erishadigan qiymati metallar uchun –dielektriklarga qaraganda ancha kichik bo‘ladi.
Jonkeri nazariyasi σ(E₀) bog‘lanishning turishini va ikkilamchi elektronlar emissiyasi to‘la koeffitsientini σ metallar va dielektriklar uchun tushuntiradi. Har bir ikkilamchi elektronlar gruppasi hosil bo‘lishi tabiatini tushuntirmaydi.
_max qiymatini hisoblash yo‘li bilan hamda eksperimental olingan qiymatlarini taqqoslash (6.30) ular orasida katta farq borligini ko‘rsatadi 33 Å). Bunday farq shu bilan tushuntiriladiki, nazariy hisoblashlarda elektronlarni erkin yugirish yo‘llari bo‘yicha taqsimlanishi hisobga olinmaydi, ya’ni, umuman olganda, erkin yugurish o‘rtacha uzunligiga mos keluvchi o‘rtacha qiymat sanaladi.

Elektronli Oje-spektroskopiya

Oje-effekt, haqiqiy ikkilamchi elektronlar bilan kuzatiladigan hodisa, elektronli Oje-spektroskopiyaning asosida yotadi. Elektronli Oje-spektroskopiya murakkab tizimlar tarkibini , sirt qatlamlarini kimyoviy (elementli) analiz qilish bo‘yicha eng keng tarqalgan usullardan biri sanaladi. Oje-elektronlar kinetik energiyasi E ni bilgan holda ushbu ikkilamchi elektron birlamchi elektron bilan qaysi atomdan urib chiqarilayotilganini aniqlash mumkin. Haqiqatdan, birlamchi elektron atomning K-qobig‘idan elektronni urib chiqarayotgan bo‘lsa, bu joyda bo‘sh vakansiya paydo bo‘ladi. Keyingi bosqich quyidagicha davom etishi mumkin : K-satxdagi bo‘sh o‘rinni L –satxdan kelgan elektron to‘ldirishi mumkin (89rasm). Bunda ajralib chiqadigan energiya quyidagiga teng bo‘ladi :
_K – E_L
o‘sha L-qobiqdagi boshqa elektronga uzatilishi mumkin. Ushbu energiyani qabul qilib olib, L-elektron tashqari (vakuum) ga quyidagicha energiya bilan chiqadi :
₁=(E_K-E_L) – E_L= E_K – 2E_L . (4.35)
Yana shunday holat bo‘lishi mumkinki, –energiya M-qobiqdagi elektronga ham berilishi mumkin, u holda u vakuumga quyidagicha energiya bilan chiqadi
E₂=(E_K-E_L) – E_M. (4.36)
(4.35) va (4.36) formulalar bilan aniqlanadigan Oje- elektronlar energiyasini tajriba natijalari qaysiki ularga sekin E ikkilamchi elektronlar energetik spektrida Oje-piklar mos keladilar- bilan taqqoslab, emitter sirtida adsorbsiyalangan atomning turini aniqlash mumkin.
Qaysiki. (4.35) ifodani hosil qilinayotganda L –satxdan uchib kelgan Oje-elektronning xususiy holi olingan (Oje-elektronlar M,N va H.k. satxlardan uchib kelishi mumkin ), bunda har bir turdagi atom bir emas bir nechta tur Oje-elektronlarni berishi mumkin. Bunday holat, Oje-elektronning E –energiyasida quyidagicha belgilanadi, masalan, E_KLL, bunda ushbu uchchala satxlar ham ushbu jarayonda qatnashadi.
Zamonaviy usullarda Oje-elektronlarning piklari holati ±1 eV aniqlikgacha ifoda etiladi. Bunda elektronlar dastasi namunaga etarlicha chuqurroq singib boradi (bir necha yuz Å –E₀ 2000 eV), biroq Oje-elektronlar chiqishining chuqurligi uncha katta bo‘lmaganligidan (3-4 atom qatlamigacha ) Oje-piklar sirtlar tozaligini tekshirishga keng qo‘llanila boshlashdi. Yetarlicha chuqrroqdan kelayotgan Oje-elektronlar –noelastik to‘qnashish natijasida energiyasini yo‘qotishadi va bu Oje-pikga kelib tushmaydi, lekin uni biroz kengaytirsa hamm, energetik spektrda Oje-piklari unchalik ham aniq namoyon bo‘lmaydi (42-rasm) , bunda energoanalizator yetarlicha yuqori ajrata olish qobiliyatiga ega bo‘lsa ham.

Vakuum satxi