Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus talim vazirligi MA‘mun-universitetintm
Tangalar va pullar paydo bolgunicha turli xalqlarda ayriboshlash vositalari haqida
Download 0.92 Mb.
|
Махсус тарих фанлари мажмуаси
Tangalar va pullar paydo bolgunicha turli xalqlarda ayriboshlash vositalari haqida.
Dastlabki pullar haqida chaqa pullar paydo bulgunga qadar ayirboshlash bilan savdo - sotiq ishlari olib borilgan. Osha davrda bir qoyga kop narsani ayirboshlash mumkin edi. Mana shu ayribolash vositasi bolgan tavarlar dastlabki pullarni keltirib chiqardi. Har bir mol - tovarning bahosi pul bilan belgilanib, narhi aytiladigan bolib qoldi. Masalan nimalar pul vazifasini otar edi, Ovchilik bilan shug’ullanuvchilarga hayvon terisi, dehqonlarga vino, don,-osimlik yog’i pul hizmatini otagan. Sparta, Rim, Karfagen kabi qadimiy Shaharlarda teri pul ornida ishlatilgan. Usha davrda estoncha "raha"-"pul" degani lap-land tilida "teri", "charm" degani. Mugulistonda pul vazifasini toshchay ishlatilgan. (toshchay- bu choy va yovoyi osimlik barglariga buzoq koni shimdirilib, gishtsimon shaklda preslab, pechkada quritilgan). Bu toshchoyni hozirgi kunda ham sevib istimol qilishadi. Uning ogirligi 1,5 kg bolgan. Bundan tashqari zargarlik buyumlari ham pul vositasi hisoblangan, yana katta tegkrmon toshlari katta pul, mayda toshlardan tayorlanga chaqa pullar ham bolgan. Bu tosh pullar Palausa orolining toshlari bolgan. Kelinchalik metallar yuzaga kelishi bilan ulardan yasalgan uy- rozgor buyumlari bolta, pichok, juvolduz, mix, kamon oqining uchi, nayza, idishlar bolgan, bu buyumlga hamma tovarlar almashish mumkin bolgan. Vaqt otishi bilan tovarlar pul bolib qoldi. Nemis tangasi “pfennig” deb atalishining ozi uning kelib chiqishidan darak beradi. Aslida bu tovardir (nemischa pfanne). Mana shu metalldan tayorlangan har xil shakldagi pullar quyidagicha atalgan. Masalan Xitoyda "Kuylak" pullap, Meksikada "T" harifi misdan, Xindi - Xitoyda yeugon mis chiviqlar, SHimoliy Amerikada qorgoshin soqqachalar, afrikada taxtaga oxshash temir parchasi, Kombodja temir romchalar pul hizmatini otagan. Qadimgi greklarda esa temirdan tort qirrali chiviqlar pul hisoblangan grek puli" drahma" deb atalgan. Keyinchalik oltin topilgandan song asosiy pul birligi hisoblangan. Birinchi tamgali pulning paydo bolishiga "Yanus", hudosi yaratgan deyiladi, Shu tariqa har bir savdogar ozi chiqaradigan pullarga har xil tamgalar bosilgan. Masalan: keyinchalik Garbiy Yevropa dinori, Vladimir kumush tangasi, Kufiylar dirhami, Vizantiya oltin solidi, Yaroslavning kumush tangasi, Elizaveta Petrovnaning impriali, tangalari zarb kilingan. Orta Osiyoda birinchi yuritilgan pullar Aleksandr Makedonskiy (Iskandar Zulqarnayin) davriga (eramizdan oldingi IV asrga) mansubdir. Iskandar Zulqarnayn vafotidan song, uning imperiyasining Osiyo qismi, uning sarkardasi Salavka davlati tarkibiga kiradi. Salavkaning ogli Antioh (280-261 yillarda) Orta Osiyoda birinchi bolib pul chikarishni boshlagan. Eramizdan oldingi III asr ortalarida Orta Osiyoning janubiy rayonlarini, Afg’oniston va Hindistonning bir qismini oz ichiga olgan Grek - Baqtriya podsholigi tashkil topdi. Dastlabki davrlarda tangalar Orta Osiyoning faqat grek aholisi orasidagina yuritilgan bulsa kerak, chunki bu paytda tub aholi hali pul - tovar muomalasi yuritishga ulgurmagan edi. Bu jarayon eramizdan oldingi III asr, ya`ni ikki mustaqil: Parfiya va Grek - Baqtriya podsholigi payado bolgan davrda boshlangan. deb tahmin qilish har holda haqiqatga hilof bulmasa kerak, deb hisoblaydi taniqli tangashunos olimlardan E.V.Zeymal va Y.V.Ritveledzelar Numizmatika fani ba`zan tarihning muhim sahifalari bolgan oz zamonasining siyosiy - iqtisodiy tuzumlarini ochib beriShda va tarihiy hujjatlarda qayd kilinmayqol-gan voqealar, podsholarning hukmronlik qilgan yillarini va uning nomlarini anqlaShga juda katta rol' oynaydigan asosiy hujjat bulib hizmat qiladi. Ilk Orta asr davrida Sharq musulmon davlatlarida zarb qilingan hamma tangalarga yerli hukmdor oz nomi bilan birga halifa nomini ham qushib zarb qilgan. Chunki halifa hudoning yerdagi noibi eng oliy diniy va siyosiy hokimiyat ramzi hisoblangan. Agar tangalarda halifaning nomi qayd qilinmagan bolsa, demak yerli hokimiyat bilan Amir al - Muminining ortasida qandaydir siyosiy nizo borligini va yoki unga qaral emas, mustakil davlat ekanligini kursatadigan asosiy dalil bolgan. Numizmatika fani kungor honliklaridan Cevon - Rabdon . (1697-1727), Goldon - Ceren (1727-1745)lar nomi yozilgan va savdo muomalasidan yuritilgan mis pullarning Yorkend Shahrida zarb kilinganligini isbotladi. Ana Shunday pullardan sakkiz donasi muzeyimizning numizmatika fondida saqlanmoqda. Ozbekiston xalqlari tarixi muzeyining numizmatika fondida faqat Orta Osiyo tangalari saklanibgina kolmay, balki unga qoshni Afgoniston, Hindiston, Eron va Sharqiy Turkistonda zarb qilingan tanga pullar ham saqlanmoqda.
Download 0.92 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling