O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

Tayanch iboralar: Don massasini ajratish, usullari, ta’sir 
qiluvchi omillar, don yuzasiga quruq ishlov berish, donga 
gidrotermik ishlov berish, buq’doy aralashmasi partiyalari, hisob 
usullari, samaradorligi 

---

 
16 
Donni  qayta  ishlash  korxonalarida  ajratish  jarayoni  asosiy  jarayonlardan  biri 
hisoblanadi.  Donni  tozalash  bo’limida  bajariladigan  ajratish  jarayoni  donni 
maydalash va qobiqni ajratish bo’limlarida ham asosiy jarayonlardan biridir. 
Aralashmalarni  frakstiyalarga  ajratish  uchun  kerakli  bo’linish  belgilarini 
to’q’ri aniqlab bilish texnologning vazifasiga kiradi: dondan har xil aralashmalarni 
ajratish,  qobiqni  ajratishda  yoki  maydalashda  hosil  bo’ladigan  mahsulotlar 
aralashmasini  kattaligiga  va  sifatiga  qarab  frakstiyalarga  ajratish.  Bu 
aralashmalarning  bo’linish  belgilari  quyidagilardir:  a)  zarralarning  geometrik  o’l-
chamlari  (qalinligi,  eni,  uzunligi),  b)  aerodinamik  xususiyatlari,  v)  magnit  va 
elektrofizik  xossalari,  g)  zichligi,  ishqalanish  koeffistienti,  d)  gidrodinamik 
xossalari, e) rangi va boshqalar. 
Don  va  don  mahsulotlarini  tashkil  qiluvchi  frakstiyalarni  xususiyatlariga 
qarab bir xil frakstiyalarga bo’linish jarayoniga ajratish (separastiyalash) deyiladi. 
Tegirmon  va  yorma  zavodlarida  donlarni  begona  aralashmalardan,  don 
maydalanishida  va  qobiq’idan  ajratish  jarayonida  hosil  bo’ladigan  oraliq 
mahsulotlarni  ajratish  va  tayyor  un  va  yormalarni  nazorat  qilib  ajratish  asosiy 
maqsaddir. 
Agar  ajratish  bir  ko’rsatkich  asosida  tashkil  qilinsa  oddiy  ajratish  deyiladi. 
Masalan: q’alvirli ajratgichlarda geometrik o’lchami bo’yicha ajratish. Amaliyotda 
bir  mashinaga  bir  necha  ko’rsatkichlardan  foydalanib  murakkab  ajratish 
funkstiyasi  beriladi.  Masalan  RZ-BKT  tosh  ajratgich  mashinasida  donning 
aerodinamik  xossalari, zichligi  va yuza ishqalanish koeffistientlari asosida ajratish 
jarayoni tashkil qilinadi.