O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

Uchinchi avlod (1960 yillarning o’rtasi va 1970 yillar) kompyuterlarining asosini 
integral sxemalar tashkil qiladi (bunday sxemalar birinchi marta AQShdagi Kaliforniya
shtatidagi Santa-Klara shahrida yaratilgan). Fizika va kimyo sohasidagi tadqiqotlar sxemalarni 
kremniyning sof kristallidan yasalgan plastinkaning kichik qismida, bu qismga turli 
moddalarning kerakli aralashmasining yupqa qatlamini surtib qo’ygan holda tuzish mumkinligini 
ko’rsatdi. Elementlarni birdagina plastinkaning ko’pgina qismlarida ham tashkil qilish mumkin. 
Kremniy kristallari ustiga surtilgan ko’p qatlamli moddalar ko’rinishidagi bunday sxema 
integral sxema nomini olgan. Bitta kristallda joylashgan dastlabki integral sxemelarda yuzga 
yaqin elementlar joylashgan edi. Integral sxemalarning ixtiro qilinishi kompyuterning elementlar 
bazasining keyingi rivoji uchun keng istiqbollar ochib berdi, bu imkoniyatlardan xozircha to’la 
foydalanib bo’lingani yo’q. Elektron sxemalarning ishonchlilik darajasi, ular baholarining 
arzonlanishi, o’lchamlarning ixchamligi ishlab chiqarishni avtomatlashtirishga keng imkoniyat 
yaratdi. Bu avlod kompyuterlardagi bir kristallda mingdan ortiq elementlarni saqlovchi integral 
sxemalar qo’llanilgan. Ularning tezligi 100 mingdan 1 mln. arifmetik amalgacha bulib, bunday 
kompyuterlarga "IBM-360" (AQSh, 1965) va ES oilasiga mansub bo’lgan ES-1022, ES-1035, 
ES-1060 va h.k. kiradi (1.3.- rasm). 
To’rtinchi avlod (1970-1980 yillar) kompyuterlarida bir kremniy kristallida o’n minglab 
o’tkazgich elementlar bo’lgan katta integral sxemalar (BIS - Bolshaya integralnaya sxema) 
qo’llaniladi. Bir kremniy kristallida butunlay joylashadigan kompyuter protsessorining yaratilishi 
XX asrning ajoyib yutug’i bo’ldi. Bunday bir kristalli protsessorlar mikroprotsessorlar degan 
nomni oldi. Natijada bitta platada kompyuterning hamma qurilmalarning elektron sxemalarini 
joylashtirish mumkin bo’lib, o’ttiz yil ilgari katta zalni egallagan kompyuterning o’zi esa hajmi 
va narhi bo’yicha foydalanuvchining ish joyida yakka tartibda qo’llashga imkon yaratib berdi. 
Natijada shaxsiy kompyuterlar, chuntak va stol mikrokalkulyatorlari paydo bo’la boshladi. 
Hozirgi paytda ishlash tezligi, xotira sig’imi va boshqa hususiyatlari bo’yicha eng yuqori 
bo’lgan "Super kompyuter" mashinalarini tayyorlash imkoniyati paydo bo’ldi. Bunday 
kompyuterlar eng zamonaviy elementlar bazasida tayyorlanib, juda qimmatbaxo, lekin bu 
mashinalar fan va texnikaning turli soxalarida tengi yo’qdir. Ularning tezligi sekundiga 100 
mingdan bir necha million arifmetik amalgacha bo’lib, bunday kompyuterlar jumlasiga xozirgi 
paytda ishlab chiqarishda keng qo’llanilayotgan 486 DX2-66, Power Macintosh, VIST 2000, 
Pentium va h.z. kiradi (1.4-rasm).