O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

Mijoz/server texnologiyasi turli platformalarda ishlaydigan operatsion sistemalarda ham 
keng qo`llanilib kelmokda. 
4. Turli tipdagi fayllar bilan ishlash. 
Tarmoqda ma`lumotlarni uzatish sistemalari (FTP, Gopher) FTP 
FTP (File Transfer Protocol-fayllarni uzatish qaydnomasi) qaydnoma ma`lumotlar 
almashish xizmatidir. Bu xizmat orqali xar bir foydalanuvchi o`z komp’yuterida mavjud FTP 
programmadan foydalanib, uzoqdagi FTP server komp’yuteriga ulanishi, fayllarni uzatishi yoki 
o`z komp’yuteriga fayllarni qabul kilib olishi mumkin. FTP orqali fakat matnli emas, balki ikkili 
fayllarni (matnli bulmagan ixtiyoriy faylni) ham jo`natish va qabul kilib olish mumkin. Xatto 
uzoqdagi komp’yuterga anonymous (nomsiz) foydalanuvchi nomi bilan kirib, FTP serveriga 
(ruxsat berilgan fayllarga) yozib quyish imkoniyati mavjud. Bunday fayllar FTP-serverning 
maxsus incoming katalogiga yoziladi. o`z navbatida FTP server mijoz/server texnologiyasida 
ishlaydigan sistemadir.
Ilgari FTP programmalari fakat UNIX da tuzilgan bo`lsa, xozirda FTP programmalari 
IBM PC komp’yuterlarining MS Windows muxitida ham bemalol ishlay oladi. Bu esa uning 
kulay interfeysidan foydalanishi mumkin deganidir. Xost komp’yuter katalog va fayllari bilan 
grafik interfeysida foydalanganda guyoki o`z katalog va fayllari bilan ishlayotgandek xis kilinadi 
va mijoz komp’yuteridan odatdagidek fayllar yozib olinadi. 
FTP mijoz programmalardan foydalanib uzoqdagi komp’yuter bilan bog`lanayotganda, 
avvalo, unda ro`yhatdan utish lozim. Agar sistema administratori foydalanuvchi sifatida sizni 
ro`yhatdan o`tkazgan bo`lsa, bunda xech qanday muammo bulmaydi va sizga berilgan xukuk 
(administrator urnatgan) doirasida undan bemalol, xatto lozim bo`lsa, server resurslaridan ham 
foydalanaverasiz. 
Anonim (nomsiz) FTP server. Anonim FTP server tarmoq resurslarining ko`p tarqalgan 
ko`rinishlaridandir. Bunday serverlar ixtiyoriy foydalanuvchini xost komp’yuteri, xatto u unda 
ro`yhatdan o`tmagan bo`lsa ham kirishga ruxsat beradi. Bunda foydalanuvchi nomi sifatida 
anonymous so`zi va sungra ixtiyoriy parol’ kiritiladi. ko`p xollarda foydalanuvchi paroli sifatida 
uning elektron pochta adresi kiritiladi. Anonim FTP serverlar Internet alokalarida programma 
mahsulotlari va boshqa ma`lumotlarni ayirboshlashda muxim rol’ uynaydi. Bunday serverlar 
dunyo bo`yicha joylashgan bo`lib, unda sizni amalda qiziqtirgan barcha programmalar va 
fayllarni topishingiz mumkin. Bunda ularning aksariyati tekinga beriladi (programma va 
ma`lumotlarning bepul turmasligini eslang). FTP serverlarda fayllarni, resurslarni aniqlash 
masalasi (albatta, siz uni manzilini avvaldan bilmasangiz) ancha murakkab. Bunga bir qancha 
sabablar bor. Ulardan biri FTP serverlardagi fayllar nomlari turli operatsion sistemalarda xar xil 
belgilanishi, FTP serverlarda tashqaridan kirishi lozim bo`lgan fayllar ro`yhati mavjud emasligi 
va boshqalardir.

---

82 
Dunyo bo`yicha domenlar ro`yhatini FTP va Gopher serverlar orqali olish mumkin. 
Ularning manzillari nic.merit.edu. Internet connecetivity (Internet xamjamiyati) fayllari esa