O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus Ta‘lim vazirligi Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti fizikadan tajriba ishlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko‘rsatma

O’lchash usuli va qurilmasi


Gaz hajmining adiabatik kengayishidan foydalanib, γ ni aniqlash mumkin.Bunda bizga 12 –20 litrli katta shisha A idish va unga biriktirilgan B suvli manometer hamda C va D jumraklar kerak bo’ladi. (rasmda keltirgan).
1. Manometrga rangli suv quyilgan. C jumrak yopiq holda D jumrakni ochib, A idishga manometrdagi suyuqlik ustunlarining farqi 20-25 sm bo’lganga qadar K nasos bilan havo damlanadi. So’ngra D jumrak yopib qo’yiladi. Bunda damlangan havoning zichlanishi natijasida A idishdagi havoning temperaturasi va bosimi p₁=p₀+h_1, hajmi V₁ teng bo’ladi. Natijada bosim ortishi natijasida manometrning chap tarmog’ida suyuqlik ko’tariladi.Bu yerda p₀ –atmosfera bosimi, h₁-suv manometri bilan o’lchanadigan qo’shimcha bosim.
2. Ballondagi havo harorati atrofadagiga tenglashgandan keyin,C jumrak ochilib,havo tashqariga chiqariladi va ballondagi bosim atmosfera bosimigacha kamaytiriladi. Ballondagi havo tashqariga tez chiqarilgani uchun issiqlik almashish kuzatilmaydi deb, ballondagi havo adiabatik kengayib atmosfera bosimi kuchiga qarshi ish bajaradi. Natijada ballondagi harorat kamayadi.
3. Agar C jumrak yopilib,ballondagi havo harorati atrofadagi haroratgach a oshirilsa, uning bosimi p₂=p₀+h₂ ega bo’ladi, hajmi esa V₂ bo’ladi (h₂- qo’shimcha bosim ). 1 va 3 holatlarda havo harorati o’zgarmaydi, shuning uchun Boyl-Mariott qonuni qo’llash mumkin:
yoki (7)
1va 2 holatlarda havo adibatik kengayadi, bunda puason qonunini yozish o’rinli bo’ladi: havo adiabitik kengayadi. Bu o’zgarish Puasson tenglamasi bo’yicha ro’y beradi:
yoki (8)
Ifodalarni solishtirib, ni hosil qilamiz.Bu ifodani logarifmlab, γ ni aniqlaymiz.

p₀ , p₀+h₁ va p₀+h₂ bosimlar bir–birida juda kam farq qilgani uchun logarifmlarni o’z qiymatlari bilan almashtirish mumkin:
(9)