O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus Ta‘lim vazirligi Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti fizikadan tajriba ishlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko‘rsatma

Ishni bajarish tartibi:

1. 
   Shisha idish devorlariga qo’yilgan belgilar orasidagi masofa chizg’ich yordamida o’lchanadi, suyuqlik zichligi aniqlanadi.
   
2. 
   (7) ifodadan muayyan tajribaga bog’liq doimiy “C” hisoblanadi.
   
3. 
   Suyuqlikka tushiraladigan sharcha radiusi (diametri) mikrometr yordamida 0,01mm aniqlikda o’lchanadi, bu sharcha pinsit yordamida mumkin qadar silindr o’qiga va suyuqlik sirtiga yaqin tashlanadi.
   
4. 
   Sarchaning suyuqlikdagi belgilar orasidagi masofani o’tish vaqti sekundomer yordamida aniqlanadi.
   
5. 
   Tajriba 5-7 ta sharcha uchun takrorlanadi.
   
6. 
   (8) ifodadan suyuqlikning ichki ishqalanish koeffisiyenti hisoblandi.
   
7. 
   O’lchash va hisoblash natijalari jadvalga yoziladi.
   

1-jadval

№	r (m)	t (s)	(m)	 ( )	 ( )	(%)
1.
2.
3.
O’rt.q

Nazorat savollari

1. 
   Arximed qonunini ta’riflab bering.
   
2. 
   Stoks formulasini yozing. Bu formulaga kirgan kattaliklarni tushuntiring.
   
3. 
   Suyuqlikning ichida harakatlanayotgan jismga qanday kuchlar ta’sir qiladi?
   
4. 
   Ishni bajarish tartibini gapirib bering.
   
5. 
   Ishqalanish koeffisiyenti qanday birlikda o’lchanadi?
   
6. 
   Ishqalanish koeffisiyenti qanday qiymatlarga bog’liq holda o’zgaradi?
   

TAJRIBA ISHI №-10
O’tkazgichning qarshiligini o’zgarmas tok ko’prigi yordamida aniqlash.
Ishning maqsadi: Tarmoqlangan elektr zanjirlari qonuniyatlarini o’rganish vaUitston ko’prigi yordamida noma’lum qarshilikni aniqlash
Kerakli asbob va qurilmalar: Reoxord, galvanometr, qarshiliklar magazini, noma’lum qarshiliklar to’plami, tok manbai, kalit va ulovchi simlar.
Nazariy qism
Qarshilikni aniq o’lchash usullaridan biri tokning tarmoqlanish qonuniga asoslangan. Shu qonunga asoslanib ishlaydigan qurilma Uitston ko’prigi deb ataladi. Uitston ko’prigi sxemasi (3.1-rasm) noma’lum qarshilik -R_Xni ma’lum qarshilik (qarshiliklar magazini) yordamida aniqlashga imkon beradigan sxema hisoblanadi. Uitston ko’prigi Е-galvanik elementga ulangan zanjir A tugundan boshlab tarmoqlanadi (3.1-rasm).
B u zanjirning bir qismini ketma-ket o’langan ikkita R_X va R_O qarshiliklar tashkil qiladi. Ikkinchi qismi esa santimetrlarga bo’lingan, uzunligi 1 metr bo’lgan chizg’ichga tortilgan nikelin yoki solishtirma qarshiligi katta bo’lgan boshqa qotishmadan tayyorlangan bir jinsli AВ –sim (reoxord) dan iborat.
G –galvanometrning bir uchi R_X va R_O qarshiliklar o’zaro ulangan С nuqtaga ikkinchi uchi reoxord buylab sirpanuvchi D jilgichga ulangan bo’ladi, hamda bu jilgich AD va DB qismlarning R₁ va R₂ qarshiliklari nisbatini uzgartira oladi va shu tarzda ko’prikni muvozanat holatiga keltira oladi._C=_Dbo’lgandagalvanometrstrelkasinolniko’rsatadi, ko’prikmuvozanatholatidabo’ladi. Bumuvozanatholatuchunqo’yidagimunosabato’rinlidir.
(3.1)
YuqoridagimunosabatniisbotlashuchunKirxgofqonunlaridanfoydalanamiz.
1. Tarmoqlangan zanjir tugunida uchrashuvchi toklarning algebraik yig’indisi nolga teng:
Tugunga kiruvchi toklarni musbat undan chiquvchi toklarni manfiy deb hisoblab, qo’yidagilarni hosil qilamiz.
C tugun uchun I₁-I₃-I_G = 0
D tugun uchun I_G-I₂-I₄ = 0

2. Har qanday berk tarmoqda zanjirning tegishli qismlaridagi tok kuchi bilan qarshiligi ko’paytmasining algebraik yigindisi shu konturda uchraydigin E.YU.K. yig’indisiga teng.

Sxemadagi mustaqil
ACDA tarmoq uchun I₁R_X + I_G R_G- I₂R₁ = 0
BDCB tarmoq uchun I₃R₀ + I₄ R₂- I_GR_G = 0
Muvozanat shartiga ko’ra

ifodadan ni hosil qilamiz. Zanjirning AD va DB qism qarshiliklari uning uzunligi l₁ va l₂ ga proporional bo’lganligi uchun oxirgi ifodadan R_x ni qo’yidagicha topish mumkin.
(3.2)