O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti «kimyoviy texnologiya» kafedrasi

Gipsdan ammoniy sul’fat olish. Sul’fat kislota sarflamasdan, tabiiy gi’s yoki 
ekstraktsion fosfat kislotasi ishlab chiqarish chiqindisi - fosfogi’sdan ammoniy sul’fat 
olish ham mumkin. Gipsni ammoniy sul’fatga konvertsiyasi 50-55
0
S xaroratda 32-33% 
li ammoniy karbonat eritmasi bilan suyuqlik usuli deb ataladigan quyidagi reaktsiya 
yordamida amalga oshirilishi mumkin: 
CaSO
4
+ (NH
4
)
2
CO
3
= (NH
4
)
2
SO
4
+ CaCO
3 
Bu reaktsiya kalg’tsiy karbonatning eruvchanligi kalg’tsiy sul’fatning 
eruvchanligidan kamligi hisobiga amalga oshadi. 
CaCO
3
cho’kmasi ajratilgandan so’ng [1 t (NH
4
)
2
SO
4
hisobiga 760 kg] 40% li 
ammoniy sul’fat eritmasini bug’latish va kristallantirish orqali qattiq mahsulotga 
aylantiriladi. 
1 tonna ammoniy sul’fat olish uchun: 1,13 t gi’s, 0,74 ammoniy karbonat, 1,4 t 
bug’, 225 m
3
suv, 65 kvt/soat elektroenergiya, 71,5 kg shartli yoqilg’i sarf bo’ladi. 
Gi’sdan ammoniy sul’fat olishni ammoniy karbonat o’rniga ammiak va karbonat 
angidrid gazlaridan foydalanish orqali ham amalga oshirilishi mumkin (gazli usul): 
CaSO
4
+ 2NH
3
+ CO
2
+ H
2
O = (NH
4
)
2
SO
4
+ CaCO
3
Lekin bu usulda hosil bo’ladigan SaSO
3
kristallari mayda, ignasimon bo’lib, uni 
filg’trlashda qiyinchiliklar kelib chiqadi. SHuning uchun konversiya jarayonini uzoq 
vaqt o’tkazish talab etiladi. Bundan tashqari reaktsiya issiqligini yo’qotish maqsadida 
reaktor ichiga sovutgich o’rnatish va yutilmagan gazni sul’fat kislotasi eritmasidan 
o’tkazish talab qilinadi. 
Ka’rolaktam chiqindisidan ammoniy sul’fat olish. ‘oliamid – ka’ron 
tayyorlash uchun ishlab chiqariladigan ka’rolaktam olishdagi tugallanuvchi bosqich 
benzol va fenoldan olinadigan oraliq mahsulot – tsiklogeksanon 
O
CH
C
CH
CH
CH
CH
=
−
−
−
−
2
|
2
2
2
|
2
ni gidrooksidaminosul’fat – (2NH
2
OH)*H
2
SO
4
bilan oksimirlashdan 
iborat. Gidroksiaminosul’fatning ortiqcha miqdori ammiak tahsirida ‘archalanadi: 

---

(2NH
2
OH)*H
2
SO
4
+ 2NH
3
= 2NH
2
OH + (NH
4
)
2
SO
4
Hosil bo’lgan tsiklogeksanoksim suvli eritmadan ajratib olinib, kontsentrlangan sul’fat 
kislota (oleum) da ishlov beriladi. Natijada ka’rolaktamga izomerlanadi: 
NH
CH
CO
CH
CH
CH
CH
OH
N
CH
C
CH
CH
CH
CH
/
\
2
2
2
2
|
2
2
|
2
2
2
|
2
−
−
−
−
−
=
−
−
−
−
→
Izomerlanish jarayoni tugachach, sul’fat kislotani ammiak bilan neytrallanadi. 
Laktam moyi va sul’fatli aralashma ajratiladi. Oksimirlash va neytrallash natijasida 25-
43% (NH
4
)
2
SO
4
, 1-3% NH
4
NO
3
va 0,1-0,5% organik moddalar eritmasi olinadi. Bu 
eritmalar esa ishlab chiqarish chiqindisi hisoblanadi. Uni bug’latish va kristallantirish 
orqali ammoniy sul’fat olinadi. Toza kristall holatidagi mahsulot (organik moddalar 
qo’shilmalari rangisiz) to’yinmagan holda sekin kristallantirish orqali olinadi. 34% li 
bunday eritmadan 1 t (NH
4
)
2
SO
4
olish uchun: 2,3-2,5 MDj bug’, 24-30 kvt/soat 
elektroenergiya va 56 m
3
suv sarflanadi.