O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Ketonlar

Molekulasida ikkita uglevodorod radikali bilan bog’langan karbonil guruhi

>C=O bo’ladigan organik birikmalar ketonlar deyiladi.

Ularni uglevodorodlarning ikkilamchi uglerod atomidagi ikkita vodorod atomi o’rnini kislorod atomi olgan hosilalar sifatida qarash mumkin. Ketonlarning umumiy formulasi : R-CO-R¹, bunda R va R¹- radikallar bir xil yoki turli xil bo’lishi mumkin.

Nomenkalturasi.

Ratsional nomenklaturaga, asosan, ketonlarning nomlari radikallar nomiga keton so’zi qo’shish bilan hosil qilinadi. Agar radikallar bir xil bo’lsa, radikal nomi oldiga di- old qo’shimchasi qo’shiladi. Radikallar har xil bo’lsa, dastlab kichik radikal nomi, so’ngra katta radikal nomi aytiladi.

Masalan: CH₃-CO- CH₃ CH₃-CO-C₂H₅

Dimetil keton metil etil keton

Xalqaro nomenklaturaga ko’ra ketonlarning nomlari tegishli to’yingan uglevodorodlar nomiga –on qo’shimchasi qo’shish yo’li bilan hosil qilinadi va karbonil guruhning zanjirdagi holati ko’rsatiladi. Asosiy zanjirni raqamlash karbonil guruhiga yaqin turgan uglerod atomidan boshlanadi,

masalan: CH₃-CO-CH₃ CH₃-CO-C₂H₅

propanon butanon-2

Gomologik qatori.

C₃H₆O; CH₃-CO-CH₃ Atseton, dimetil keton,propanon C₄H₈O; CH₃-CH₂-CO-CH₃ Metil etil keton,butanon-2 C₅H₁₀O; CH₃-(CH₂)₂-CO-CH₃ Metilpropilketon, pentanon-2 C₅H₁₀O; C₂H₅-CO- C₂H₅ Dietilketon, pentanon-3 C₆H₁₂O; CH₃-(CH₂)₃-CO-CH₃ Metilbutilketon, geksanon-2 C₆H₁₂O; C₃H₇-CO-C₂H₅ Etilpropilketon, geksanon-3 C₇H₁₄O; C₄H₉-CO-C₂H₅ Etil butil keton, geptanon-3 C₈H₁₆O; C₄H₉-CO-C₃H₇ Propil butil keton, oktanon-4 C₉H₁₈O; C₄H₉-CO- C₄H₉ Dibutil keton, nonanon-5

Ketonlarning izomeriyasi uglevodorod radikalining tuzilishi va zanjirda karbonil gruppaning joylashgan o’rniga bog’liq. Masalan: C₅H₁₀ tarkibli ketonda 3 ta izomer bor:

pentanon-2, metilpropilketon

pentanon-3,dietil keton

Metilizopropil keton, 3-metilbutanon-2

Adegid va ketonlarning struktura formulalarini chiqarish qiyin emas, chunki har qaysi birlamchi spirtga aldegid va har qaysi ikkilamchi spirtga keton to’g’ri keladi.

To’yingan aldegid va ketonlarning umumiy formulasi bir xil bo’lgani uchun (C_nH_2nO ) ular o’zaro izomer birikmalardir. Masalan: C₃H₆O.

CH₃ – CH₂CHO - propanal , propanon