O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o. Murtazayev, F. Axrorov

1-jadval
2015 yil 1 yanvar holati bo’yicha asosiy fondlar, o’rnatiladigan uskunalar va qurilishi tugallanmagan obyektlar qiymatini (ularni xarid qilish, tayyorlash, qurish davrlari bo’yicha)
QAYTA BAHOLASH INDEKSLARI*

Asosiy fondlarning guruhlari va kodlari	1995 yilgacha (1995 yil xam kiradi)	1996-2005 y.y.	2006-2012 y.y.	2013 y.	2014 y.
					l chorak	ll chorak	lll chorak	lV chorak
1.Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish binolari (10000-10018)
R-1guruhi	1.000	1.007	1.038	1.060	1.055	1.039	1.021	1.007
R-2guruhi	1.000	1.000	1.028	1.049	1.044	1.029	1.011	1.000
R-3guruhi	1.000	1.000	1.018	1.038	1.034	1.018	1.001	1.000
R-4guruhi	1.000	1.000	1.007	1.028	1.023	1.008	1.000	1.000
R-5guruhi	1.000	1.000	1.000	1.018	1.013	1.000	1.000	1.000
2.Inshoatlar (20000-20382)
R-1guruhi	1.000	1.007	1.038	1.060	1.055	1.039	1.021	1.007
R-2guruhi	1.000	1.000	1.028	1.049	1.044	1.029	1.011	1.000
R-3guruhi	1.000	1.000	1.018	1.038	1.034	1.018	1.001	1.000
R-4guruhi	1.000	1.000	1.007	1.028	1.023	1.008	1.000	1.000
R-5guruhi	1.000	1.000	1.000	1.018	1.013	1.000	1.000	1.000
3.Uzatish qurilmalari (30000-30124)	1.000	1.003	1.035	1.056	1.031	1.000	1.000	1.000
4.Mashinalar va uskunalar
4.1.Kuch mashinalari va uskunalari (40000-40719)	1.000	1.050	1.083	1.105	1.098	1.077	1.054	1.023
4.2.Ishchi mashinalar va uskunalar (41000-46119)	1.000	1.021	1.053	1.074	1.069	1.053	1.033	1.011
4.3.O’lchov va boshqaruv asbob va qurilmalari, laboratoriya jihozlari (47000-47066)	1.000	1.021	1.053	1.074	1.069	1.053	1.033	1.011
4.4.Hisoblash texnikasi (48000-48010)	1.000	1.000	1.000	1.000	1.000	1.000	1.000	1.000
4.5.Boshqa mashina va uskunalar(49000-49303)	1.000	1.021	1.053	1.074	1.069	1.053	1.033	1.011
5.Transport vositalari (50000-50709)
Yengil avtomobillar	1.000	1.000	1.027	1.048	1.045	1.035	1.022	1.008
Boshqa transport vositalari	1.000	1.021	1.053	1.074	1.069	1.053	1.033	1.011
6.Asboblar (60000-60002)	1.000	1.016	1.048	1.070	1.064	1.046	1.032	1.014
7.Ishlab chiqarish va xo’jalik anjomlari, mebelsiz (70000-70002, 70005-70012)	1.000	1.016	1.048	1.070	1.064	1.046	1.032	1.014
8.Mebel (70003-70004)	1.000	1.015	1.047	1.069	1.064	1.050	1.035	1.017
9.Ishchi va mahsuldor mollar (80000)	1.000	1.000	1.095	1.118	1.095	1.072	1.046	1.012
10.Ko’p yillik ko’chatlar (90000-90021)	1.000	1.008	1.040	1.061	1.051	1.075	1.056	1.028
11.Kutubxona fondlari	1.000	1.009	1.041	1.062	1.059	1.049	1.033	1.009
12.Boshqa asosiy fondlar	1.000	1.040	1.073	1.095	1.085	1.082	1.059	1.030
13.Qurilishi tugallanmagan obektlar	1.000	1.003	1.035	1.056	1.037	1.000	1.000	1.000
14.O’rnatilgan uskunalar	1.000	1.021	1.053	1.074	1.069	1.053	1.033	1.011

*Soliq va bojxona xabarlari. 2015 yil. 6-yanvar, №1 (1065). 7-bet

Asosiy fondlarning ma’naviy eskirishi ham 2 xil bo’ladi:

1.Yangi, ancha unumli va tejamli mashinalar ixtiro etilishi va ularning ishlab chiqarishga joriy qilinishi natijasida eskirgan mashinalarning jismoniy yeyilish muddati tugamasdanoq, qadrsizlanib ma’naviy eskirib qoladi.
2.Texnika taraqqiyoti va mehnat unumdorligining oshishi ham o’z navbatida ishlab turgan mashinalar qiymatini kamayishiga olib keladi va ma’naviy eskiradi.
Asosiy vositalar jismoniy eskirgan qismining yangidan yaratilgan mahsulot qiymatiga asta-sekin o’tishi orqali qoplanishi va iste’mol qilingan mehnat vositalarini takror ishlab chiqarish uchun pul vositalarining to’planishi amortizasiya deyiladi. Asosiy vositalar to’liq eskirganda ularning qiymati to’lig’icha tayyor mahsulotga o’tgan bo’ladi. Mehnat vositalarining o’tgan qiymati mahsulotni sotish va undan ishlab chiqarishda foydalanish orqali qoplanadi. Bu jarayon to’xtovsiz davom etadi.
Amortizasiya quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi:
1.Asosiy vositalarni rejalashtirish uchun zarur bo’lgan, asosiy vositalar eskirish darajasining umumlashgan shaklini xarakterlaydi.
2.Eskirgan mehnat vositalarini almashtirish uchun pul fondini shakllantiradi.
3.Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini aniqlashga imkon beradi.
Hozirda amortizasiya ajratmalari yangi qoida bilan joriy qilindi. Bu qoidaga muvofiq asosiy fondlardan qay darajada foydalanilganligidan qat’iy nazar amortizasiya ajratmalari ajratila boshlanadi. Natijada xo’jaliklar asosiy fondlardan yil mobaynida yanada to’la va unumli foydalanish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Asosiy fondlarning har xil turlari uchun belgilangan bu me’yorlar ularning real xizmat qilish muddatlariga va foydalanish sharoitiga qarab tabaqalashtiriladi.
Modomiki, amortizasiya summasi asosiy vositalarning dastlabki qiymatiga, ularning xizmat muddatiga, shuningdek mehnat vositalarining tugatilish qiymatiga bog’liq ekan, u holda yillik amortizasiya normasi quyidagi formula orqali hisoblaniladi:

Am – amortizasiya me’yori, foiz;

TQ – asosiy vositalarning tugatilish paytidagi qiymati, so’m.
Amortizasiya me’yorining miqdori mehnat vositalarining xizmat muddati, ulardan ishlab chiqarish jarayonida foydalanish sharoitlari bilan aniqlanadi. Foydalanish muddati qancha oz bo’lsa, amortizasiya me’yori shuncha yuqori bo’ladi va aksincha.
Asosiy vositalar qiymatidan ajratiladigan, mahsulot tannarxiga qo’shiladigan, amortizasiya summasi (As), ularning dastlabki qiymati va amortizasiya me’yori asosida aniqlanadi:

Asosiy vositalar renovasiyasiga amortizasiya summasini hisoblash quyidagi formula asosida hisoblaniladi:

Amortizasiya ajratmalari me’yori har bir asosiy vosita turiga alohida o’rnatiladi va ularning normal foydalanish sharoitida xizmatining o’rtacha muddatini aniqlaydi.

Quyidagi chizmada asosiy vositalar klassifikasiyasi ko’rsatilgan.

ASOSIY VOSITALAR





Noishlab chiqarish

Ishlab chiqarish





Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan

Qishloq xo`jaligiga mo`ljallanmagan







Uzatish qurulmalari

Inshoatlar

Binolar

Sanoat

Uy-joy komunal xo`jaligi







Transport vositalari

Inventarlar

Qurilish

Mashinalar va uskunalar



Soliqni saqlash





Maxsuldor hayvonlar

Maorif

Ko`p yillik daraxtlar

Boshqalar

Ishchi hayvonlar







Yerga sarflanadigan kapital mablag`lar

Asbob va boshqalar

Boshqalar





Umumiy ishlarga mo`ljallangan

CHorvachilik

O`simlikchilik



Aktiv qismi

Passiv qismi