O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi
Download 4.54 Kb. Pdf ko'rish
|
Birja ishi SANPINga
|
Anderraytingning turlari.
«Qat’iy majburiyatlar asosidagi» anderrayting. Bunday sha- roitda anderrayter aksiyalarning butun nashrini yoki uning bir qis- mini qat’iy narxlarda joylashtirish bo‘yicha qat’iy majburiyatlarga ega bo‘ladi. Mazkur holatda, agar nashrning bir qismi sarmoyador- lar tomonidan sotib olinmasa, anderrayterning o‘zi ushbu qismni sotib olishga majbur. Agar belgilangan narxlar bo‘yicha birlamchi joylashtirishning vaqti ikkilamchi bozorda kurslarning keskin pa- sayishi bilan to‘g‘ri kelsa, u holda anderrayter katta yo‘qotishlarga duch kelishi mumkin. «Eng yaxshi harakatlar asosidagi» anderrayting. Bunday vazi- yatda anderrayter qimmatli qog‘ozlar nashrining tarqatilmagan qis- mini sotib olish bo‘yicha hech qanaqa majburiyatlarga ega bo‘lmay- di. U faqat joylashtirishga intiladi, lekin agar u buning uddasidan chiqmasa, tarqatilmagan qimmatli qog‘ozlar emitentga qaytariladi, anderrayter esa buning uchun javobgarlikka ega emas. Joylashtir- maslik xatari emitentning zimmasiga tushadi. Bunday anderrayter distribyuter deb nomlanadi. Investitsiya kompaniyalari tomonidan anderraytingning amalga oshirilishini quyidagi asosiy bosqichlarga bo‘lish mumkin: – qimmatli qog‘ozlarni muomalaga chiqarishga tayyorlash, shu jumladan, emitent va bunga ko‘maklashuvchi boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikda nashrlarni rejalashtirish, muomalaga chiqarila- digan qimmatli qog‘ozlarni baholash, emitent hamda nazarda tuti- layotgan sarmoyadorlar o‘rtasida aloqalarni o‘rnatish va h.k.; – qimmatli qog‘ozlarni taqsimlash, shu jumladan, emissiyaning bir qismini yoki butun summasini sotib olish, qimmatli qog‘ozlar- ni sarmoyadorlarga sotish, mazkur qimmatli qog‘ozni joylashtirish vaqtida uning bozor narxini qo‘llab-quvvatlash; – sotilgandan keyingi davrda qimmatli qog‘ozning kursini ma’- lum vaqt mobaynida qo‘llab-quvvatlash (odatda, bir yil); 108 – shuningdek, qimmatli qog‘ozning kurs qiymati o‘zgarishini tahlil va nazorat qilish, unga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash. Anderraytingni amalga oshirish uchun investitsiya kompani- yalari emissiya sindikatlariga – qimmatli qog‘ozlar nashrini va u ning kafolatli joylashtirilishini tashkil etuvchi anderrayterlar guruhiga birlashishlari mumkin. Emissiya sindikatlari, odatda, muayyan vaqtga (joylashtirish davriga), xo‘jalik birlashuvi va yuri- dik shaxs maqomini ro‘yxatdan o‘tkazmagan holda tashkil etiladi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda emissiya sindikatla- riga kiruvchi investitsiya kompaniyalarining soni bir necha yuztaga yetishi mumkin. O‘zbekiston fond bozorining amaliyotida distribyuterlik shart- nomalaridan «Toshkent» Respublika tovar-fond birjasi o‘zining 20 mln. rubllik o‘n mingga yaqin aksiyalarining ikkilamchi emis- siyasi chog‘ida keng foydalandi (1992). Emitent birja va broker- lik firmasi o‘rgasidagi shartnomaning shartlariga ko‘ra brokerlik firmasi «Toshkent» Respublika tovarfond birjasi aksiyalarining ayrim miqdorini muayyan davr ichida birjaga sotuvdan keyin, ma- salan, har bir aksiya uchun 12 ming rublni qaytarish majburiya- ti bilan aholi omonatlari va mablag‘lari hisobidan shakllantirish) huquqiga ega. Investitsiya kompaniyasining ustav fondi eng kam ish haqining 1500 barobaridan kam bo‘lmasligi, bunda yuqori likvidli aktivlari ustav fondining kamida 30 foizini tashkil etishi lozim. Investitsiya kompaniyalari iqtisodiy me’yorlari ko‘rsatkichi: N1 > 1; N2 > 1. Xolding kompaniyasi biznesning alohida shaxslar yoki mulk egalaridan alohidalashtirilgan tashkiliy-huquqiy shakli hisoblana- di. Xolding kompaniyasi (masalan, aksiyadorlar jamiyati) ishtirok- chilari uning majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydilar va xolding kompaniyasi faoliyati bilan bog‘liq zarar uchun o‘zlariga qarashli aksiyalar qiymati doirasida javobgar bo‘ladilar. Xolding kompani- yasi uning mulkdorlaridan alohida yuridik shaxs maqomidagi kor- xona hisoblanadi. 109 Xolding kompaniyasining afzalliklari: – xolding kompaniyasi biznesni tashkil etishning ancha mukam- mal shakli bo‘lib, yirikligi va faoliyat doirasining kengligi bilan xarakterlanadi; – xolding kompaniyalari qimmatli qog‘ozlar bozorida aksiya va obligatsiyalarini sotish orqali ko‘plab uy xo‘jaligi egalarining mablag‘larini jamlash va ishlab chiqarishni kengaytirishga sarflash imkoniyatiga ega bo‘ladilar; – xolding kompaniyasi uchun cheklangan javobgarlik xosdir, ya’ni uning mulkdorlari (aksiyadorlar) faqatgina sotib olingan aksiyalar qiymatiga mos bo‘lgan miqdorda tavakkalchilik qiladi- lar (kreditorlar xolding kompaniyasi mulkdorlariga emas, yuridik shaxs sifatida uning o‘ziga da’vo qo‘zg‘atishi mumkin); – xolding kompaniyasi hajmining kattaligi inson resurslaridan foydalanishda chuqur ixtisoslashuvni ta’minlash va ko‘proq sama- radorlikka erishishga yo‘l ochadi; – xolding kompaniyasi mulkdorlardan alohida yuridik shaxs bo‘lgani sababli mulkdorlardan biri yoki bir nechtasi aksiyalarini sotish orqali korxonadan chiqishi uning faoliyatiga ta’sir ko‘rsat- maydi, shu tufayli u barqaror rivojlanish xususiyatiga ega. Xolding kompaniyasining kamchiliklari: – xolding kompaniyasini ta’sis etish va ro‘yxatdan o‘tkazish yakka mulk egaligi yoki hamkorlikka nisbatan ancha murakkab ja- rayon hisoblanadi; – yakka tadbirkorlik va hamkorlikda mulk egalari korxonani boshqarish va qarorlar qabul qilish jarayonida bevosita ishtirok etish va uni nazorat qilish imkoniyatiga ega bo‘lsalar, xolding kompaniyasida mulk egaligi va boshqaruv funksiyalari bir-biridan ajratilgan bo‘ladi, ya’ni aksiyadorlar korxonani boshqarish jarayo- niga sezilarli ta’sir ko‘rsatolmaydi; – aksiyadorlar va yollanma boshqaruv apparatining manfaat- lari har doim ham mos kelmasligi mumkin (masalan, aksiyador- lar foydaning ko‘p qismi dividend tariqasida taqsimlanishini yoki kelgusida korxonani rivojlantirish maqsadlarida qayta investitsi- 110 yalashni xohlasalar, boshqaruv xodimlari korxonaning daromadlari hisobidan lavozim maoshlari hamda turli mukofotlarni oshirishga moyil bo‘ladilar); – xolding kompaniyasi boshqaruvchilari manfaatlari yo‘lida ak- siyadorlar manfaatiga ziyon keltiradigan qarorlar qabul qilishi ham mumkin va hokazo. Xolding kompaniyalari ko‘proq yirik biznes uchun xosdir va ayrim holatlarda ishlovchi xodimlar soniga ko‘ra, kichik tadbirkor- lik turiga (masalan, yopiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlari) kiritili- shi ham mumkin. Download 4.54 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|